Tuesday 22 April 2014

Puwaari-da Meidingu CHARAAIRONGBA amasung KHONGNAANG HOGAAIBI

POKNAFAM paaoche, April 22, 2014 da fonglakpa paao
Meidingu CHARAAIRONGBA

Meidingu Paaikhomba (1666-1697) na thupkhraba matungda manaao ibungo Tonsen Ngamba-na Ngaangbam Chanu Ngaaikhong Ngambi paannaduna 1673 Ingaa-gi 5 ni paanba Thaangja numit-ta pokkhiba Charaairongba-bu ing 1697, Lamtaa-gi 10 ni paanba Iraai numit-ta Meetei leibaak-ki ningthou oina haapkhi.

Charaairongba-na masaa-gi chahi 16 surakpada mapaabung Tonsen Ngamba leikhidabana (1681 da leikhidaba) mapaabung-gi mahut sinna famnaairaga leibaak-ki thougal tourak-i. mahaak-na famnaaiba chahi (1689) adumaktada loinabi Heiraam Chanu leikhide. Matam aduda, mamhaan leimarembi Ponglenkhombi-gi manaainubi amana pokchabi chenglou sakkoi lam youna fajabi Saapam/Saatpam ningol Nungthil Chaaibi koubi ama leimakon-da toina laakpa thengnaduna amaga-amaga sakkhangnakhi. Thamoi-thamoi pinabadagi nungsi heiru taakhiduna heiraang mami tamkhrabada khaaidoknaba yaadraduna leibaak-ki akhang-ahei, angam-athou mayaam taanaraga Khayoiron Saapam Chanu Nungthil Chaaibi-ga Charaairongba-ga nungsi waaithungnahankhi.

Meidingu Paaikhomba-gi tungda mapuroiba-na ningthou oigadaba adu khanglabi Chaaibi-na khutkan paangganba, mathounaa maringjel leiba mapaari amatang fangjanaba laaining parei chetna Laainingthou Sanaamahi-bu thaagonnaduna thounijakhi. Laainingthou-gi thoujaal matung inna ing 1690 gi Poinu 22 ni paanba Thaangja numit-ta mapaari ama mamit-ta uba fangjakhi. Makhaada manaao ateisu taanaba waakhal-da angaang adugi ming-bu MAYAAMBA haaina mingthonkhi. Laainingthou-gi thoujaandagi konungda ningthou oirakkadaba Charaairongba-gi mapaari ama fangbada ngamkhei leitana haraaonakhi.

Asumna haraao-tayaamna paanminnarakpana chahi mangaa matung, ing 1695 Hiyaanggei Thaanin, Nongmaaijing numit-ta Chaaibi-na Charaairongba-gi anisuba mapaari Loiyamba pokkhi. Adubu nongdamba-gi nongdamkhol thibana majaa ibungo Loiyamba-na thaa 6 tang faarakpa matamda mamaa ibema Leimaren Saatpam Chanu Nungthil Chaaibi taaibang thaakhi.

Meidingu Charaairongba-na fambaal kaadringeida Chaaibi leikhidabani. Fambaal kaaraba matungda Hijam Nongthonbam Chanu Senggoirembi amasung Thaangjam Chanu Thabangambi paannaduna Hijam Chanu-da Khampaamba (Kongyaamba, Akoijam taaba) amasung Thaangjam chanu-da Khamlaang Pamsaaba Waangkheiraakpa amasung Mungyaamba Khuraairaakpa pokkhi.

Fambaal-da leiringei thokkhiba panba yaaba maru oiba thoudok khara

1.a. 1698, Sajibu 20, Leibaakpokpa: Nungtek-ta laandaaba chatli. Laanfaa 53 faarak-i.
1.b. Kaalen 1, Iraai: Meidingu Paaikhomba-gi LUPUNG tholli.
1.c. Poinu 4, Iraai: waayen thoudaa khibikpu nungda laairik iduna Laai Kasa-gi mamaangda yungngi.
1.d. Poinu 7, Ningthoukaaba: ningthou yaaoba mee 10 na saaba khutpuga meeyoi 100 na saaba khutpu-ga kaangjei saannabada ningthou khutpu-na ngammi.

2.a. 1699, Poinu 11, Yumsakeisa: Paanthoibi-gi murti heiduna saai.
2.b. Poinu 20, Iraai: Ahallup-na Mungbi Khun-da laandaai, 13 faarak-i. Nahaarup-na Sakaang Lamkaang-da laandaai, 2 faarak-i.

3.a. 1700, Sajibu 11, Leibaakpokpa: Maasem, Penlaan, Meiraao-da Ningthem-na laandaai.
3.b. Kaalen 21, Nongmaaijing: Laai Nongsaaba-da Soibam chanu luhong-i.
3.c. Ingaa 4, Iraai: Sanaamahi-gi murtee heiduna saai.
3.d. Ingaa 16, Yumsakeisa: Paanthoibi-gi laaisang sanggaai.
3.e. Meraa 6, Nongmaaijing: KHAA KEITHEL pik-e haaiduna chaaothokhalli.

4.a. 1701, Meraa 24, Ningthoukaaba: Hidaam chingda ISAA laandaaba chatli.
4.b. Loiyamba-bu ningthou oihannaba sembada yaaoba mee 31 haatli.

5.a. 1702, Sajibu 1, Yumsakeisa: Ahallup-na SACHIKRUM kouba mafamda laandaai.
5.b. Kaalen 17, Thaangja: Khutop Sinlaan-da laanadaai. Kaalen 24-ni Thaangja-da Tusuk, Meraa 25, Ningthoukaaba-da Tingtou amasungHiyaanggei 8 ni Thaangja Anaan-da laandaai.
5.c. Faairen 1, Sagolsen: Awaa laaibaar ama nupi/leima niba laak-i.

6.a. 1703, Sajibu 17, Leibaakpokpa: Ahallup-na Tusuk, Sompung-da laandaai. Meraa 6, Leibaakpokpa Lontaai-dasu laandaai.
6.b. Faairen 10, Yumjakeisa: Ningthem-gi upaak-na kuppa yumjaao sangaai.

7.a 1704, Sajibu 5, Yumsakeisa: charaa hellaga ningthou yaaona meeyoi kayaa ama laaiming lou-i.
(Urisyaa-gi Bhubaneswar Puri-gi Setganggaatul ghaat-tagi Meetei leibaak-ta laakpa Raam Banamaali kouba Braamhan-da Hindu-gi machal ama oiriba laaining Saakta dharma-da dikkhaa loukhibani.)
7.b. Sajibu 20, Sagolsen: waa ngaangdaba Gosaai muni amaga konnana meeyoi 22 thorak-i.
7.c. Kaalen 16, Leibaakpokpa: Anaan 23 faarak-i
7.d. Thawaan 11, Ningthoukaaba: Urup-ta laandaai.
7.e. Hiyaanggei 16, Iraai: Sanaamahi-gi laaisang sangaai.
7.f. Poinu 23, Iraai: Awaa leima Lourembam chanu Homeswari changkhi (5.c da yengbiyu).
(Homeswory-gi atoppa ming ama Chakpa makhaao Ngambi kou-i. mahaakna Awaa-gi makok thongba leima 4 gi manungda leiduna machaa ibungo Mungta Kengtu Ngamba pok-i. ollakpa chahi-da fam taahalli. Yaanakhiba waafam ngaaktabagi laman Charaairongba-na khumba ngamlamde. Machaa Paamheiba-da sinnarammi.)
7.g. Faairen 26, Iraai: Senjeng-na kuppa mathon ahum longba sanaa-sanggaairen saai.

8.a. 1705, Sajibu 21, Yumjakeisa: Sangaairen sanggaai
8.b. Kaalen 29, Sagolsen: PAANTHOIBI KEITHEN tholli.
8.c. Thawaan 27, Nongmaaijing: Baamon Takhen changba Kaamdev amasung Chandrasekhar animak thorak-i.
8.d. Waakching 16, Iraai: Awaa-dagi Jagoi saabi ama thorak-i. lee-gi thong mathakta saaba ngammi.

9. 1706, Ingen 29, Leibaakpokpa: kiyong saaba heiba thorakpadagi Kaalikaa-gi kiyong houhalli.

10.a. 1707, Kaalen 19, Iraai-da Krishna-gi Ingen 5, Ningthoukaaba-da Kaalikaa-gi kiyong saaba houi.
10.b. Hiyaanggei 5, Nongmaaijing-da Nungkhan, Thaanin nong, Sagolsen-da Ashong khun Khaaiba, Faairen 13, Thaangja-da Tusuk-ta laandaai.
10c. Poinu 1, Iraai: laai-gi sanggaai mathol 3 suba saai.

11.a. 1708, Ingaa 10, Yumsakeisa: Paanthoibi-gi Ukrong hongnge.
11.b. Ingaa 12, Iraai: Kaalikaa-gi kiyong sang kaai.
11.c. Ingen 2, Yumsakeisa: Kaalikaa-gi kiyong kinthaduna mee 3 nanbada 1 sibadagi kiyong saaba heibadu amuk halhankhi.
11.d. Laangban thaasi, Iraai: Awaa changba Baamon Lokhon thunglei.
11.e. Poinu 11, Iraai: khullakta leiba yum achinbasingbu hongdokhalli. Mang-su hongdokhalli.
11.f. Lamtaa 1, Nongmaaijing: Laai-gi Kanglaa mathol 3 suba sang kaai.

12.a. 1709, Sajibu 7, Leibaakpokpa: Tusuk-ta laandaai. Khettri Keraa-gi makok purak-I, 15 faarak-i. 17 ni Iraai-da ningthem thunglei.
12.b. Ingaa 8, Nongmaaijing: Laaiwaa Haaibagi sanggaai sang kaai.
12.c. Ingen-gi 7, Nongmaaijing: Ningthem aroiba yaahip taankhi.

meidingu CHARAAIRONGBA karamna taaibang thaakhibage?

Mahousaagum nongma Ningthou Charaairongbana Taaknakhaa paat-ta thamchet chaaba khong leng-i. Numit asi ipudhou Paakhangba-su yaathoktuna ising mathakta taaokhatlaga hiyaang-hirengum chatpada machi-na thengbagi charot maton lengba adu Saji sangaai-na chenbagi nomba oina ningthouna sanaa mityeng taarui. Khudakta lirung tenggaa thongduna kaappada ipudhou-gi chirakta tenbaallammi. Maduda saaoraduna mafam aduda lupthkhraga kongol-na pruk-pruk souna kaakhatlaklammi. Konggol-na imaaidu pik thanba ubada ningthem-gi sanaa pukningda chingnarammi. Khudakta masaa sinba thungna tu chungkhibaga loinana sanaa hakchaang nungaairamde. Konggol-na pruk-pruk souna kaakhiba mafam adubu puruksoubi haaina khangnakhi.

Ningthou-na maram pumnamak maaichou-singga taanarabada ipudhou-gi asaaoba fanaba numit 9 ni chaada-thaktana iraat thounijaraga thaagonnarabadi kokchagani. aduga punsi chengjel-su nibinaba khanghalle. Asumna leiringei taallak asida Waaheng leikaai-da faaduna thamliba Tusuk haaosing ngaaoraktuna yumlon keironnaba kayaabu fu cheiba chattharakpada kanaa amattana maaiyoknaba ngamdabadagi tangaai fadana ningthou masaa chattuna laaksilluba taakhi. Ningthou laakle haaiba taabada yumlak faaoduna Tusuk haao-sing Teraa faaoba chenkhi. Ningthou manaai-singna taannakhringeida numit 9 ni chaada thaktabagi chokthabana Nambul mapaan-da masaaa mareng fanna houriba khongnaang paambi makhongda potthaaduna leirammi. Matam asida ikhang khanghoudana akhaak-araao touduna nongmei singjang taabadagi khongnaang paambi adu mayaaida khaaibok taana khaaidokle. Akhaak-araao-gi meisaana yeibada Charaairongba ningthou maalem leida gyaan maangduna taare.

Khudakta manaaising chensinnaduna konung-da pukhatli. Lambi-da gyaan laaktuna keithel laairembi khurumlammi. Matam aduda pukchatpa laainaa laaktuna meeyoi kyaa sinarammi. Laainaa asi konung yousillaktuna ningthou-da paairei. Pukchatpa kouba khonghaambi laaina asidagi kanba ngamdana masaagi chahi 37 ta ngaairingei, ing 1709 Ingen-gi 7 ni paanba Nongmaaijing numit-ta Ningthem Charaairongba aroiba tumkhun taankhi.

Meidingu CHARAAIRONGBA sibagi atoppa thaajanabi

Atoppa thaajanabi amada Meidingu CHARAAIRONGBA-si nongmei-na paanduna sibani haaibasini. Khaak-laaobagi makhol ama thokkhibadu nongmei kaappagi makholl oina paankhatlaga semjillakpa waari-ni. KHONGNAANG HOGAAIBI haaina khangnakhibasi Meidingngu Charaairongba-na namngaa-na pothaaringei BRAJA (‘Korou maagi kaaptharaang Nongdon maagi huntharaang’ –Asaangbam Minketan) taaduna khongnaang adu hogaaibadagi koukhibani. Nongmeina kaappadagi KHONGNAANG HOGAAIBI koukhiba natte.

Meidingu CHARAAIRONGBA sibagi laanna sandorakpa waari


Meetei revivalist movement-na mapaanggal kankhatlakpada Meidingngu Paamheiba amasung Meidingngu CHingthangkhomba-bu tukatchana unanaba mari-makhong samnadaba waari-waakhong kayaa laanna ikhatlakpa/semjillakpa/linarakpa eikhoina uba fangngi. Meidingngu Paamheiba-bu laanna uhannaba semjillakpa waari-sing-gi manungda mapaa Charaairongba-bu machaa Paamheiba-na taa-na thinduna haatli haaibasini. Machaa-na mapaa-da taa-na thinba asiga KHONGNAANG HOGAAIBI ga mari amatta leinadare. Adubu KHONGNAANG HOGAAIBI haairiba asidi Meidingngu Charaairongba-gi aroiba mitkup-ka mari leinaribani.

No comments:

Post a Comment