Saturday 12 April 2014

MAAICHOU TARET-ki manungda yaaoriba MOIRAANG LANHAANBA asi MAAICHOU NATTE

maaichou taret-ni haaina saktam yeklakpa meeyoi taret
WAAHOUDOK

MAAICHOU TARET-ki manungda mayaamna maru oi haaina lounabasing-gi manungda MOIRAANG LANHAANBA-gi ming asisu panba thengnei. Mahaakpu kanaagumbana ipu Louremba Khongnaangthaaba-gi yet-ki paambom oiba manaao maaichougum lounei. waari kharada- MOIRAANG LANHAANBA asi Hindu laaining (Ramaandi) chatlu haaiba yaadabagidamak ningthou-na thouri yaanduna haatnaba yaathang pi haaina linabata nattana PUYAA MEI THAABA darama amasung MP3 da sandoktuna taahalli. MOIRAANG LANHAANBA-bu Paamheiba-ga yaanadana, naakpaak taanaduna leiba meeyoi oina utnaba hotnaba thengnei.

Matam-gi khonglei-na laakpada maaichousingna maagi-maagi mafamda thupnaba matamda MOIRAANG LANHAANBA asina Heibok chingda U sidaba oina houduna makhaa maaigei ngaakke haai haainasu tambiramba thengnei. MOIRAANG LANHAANBA asibu Chingu Thaangjing-gi saayon oina Moiraang-da ing 1277, Hiyaanggei 30 Thaasu, Yumsakeisa numit-ta Moiraangthem ???(paaba thokte, ?oba haaina lei) amasung Ingaalei anigi machaa oina Moiraang-da fangjakhibani haaina tambiba thengnajei.mapok numit piriba source asina Khaaram Thaadoi, Debipa (Tepipa), Laanggol Lukhoi amasung MOIRAANG LANHAANBA asi chahi amattada pokpa oina utli.

Masising-si chumdaba waari kayaa lounam chirol touduna semgatpani. MOIRAANG LANHAANBA asi maaichou ama natte haaibadu makhaada thamjanaba hotnajari.

MOIRAANG LANHAANBA maaichou natte

Puwaari-da MOIRAANG LANHAANBA-bu ahaanba ubasi Cheithaarol Kumbaaba-gi matung inna 1734, Sajibu 26, Sagolsen-da Mayaang Leimanaai lam-da turen touba mataang asidani. Matam asida mahaakki maming asi MOIRAANG LANHAANBA  YUMTHANGBA nattraga MOIRAANG YUMTHANGBA LANHAANBA  nattara MOIRAANG YUMTHANGBA haaina laachallamba thengnei. Mahaakna Uchiwaa-dagi Mayaang taanna amasung Mayaangda-gi Leisaangkhong taallamba uba fangngi.

Masida YUMTHANGBA haairibasi fam ama oina sijannaramba thengnei. Makaa taana thijanningaai leiri.

MOIRAANG LANHAANBA –na  YUMTHANGBA oiringei ing 1735, Lamdaa 13, Iraai numit Guru Saanta Daas Gosaai-ga loinana Sikhong Ningen-gi anouba thumkhong toubagi thoudaang punna yaaminnakhi. Ing 1737, Thawaan 25 Yumsakeisa, Machi Maanlak-ta laandaaba MOIRAANG YUMTHANGBA LALHAANBA chatli. Laangban 24 ni Yumsakeisa-da thunglei. Chahi asigi Waakching 3 Leibaakpokpa YUMTHANGBA asina Samsok loukhong tenglubadagi hallak-i. Faairen 2 Yumsakeisa-da MOIRAANG YUMTHANGBA lamfaatpa chatli haaina laachallammi.

Matam asi faaoba MOIRAANG LANHAANBA asi YUMTHANGBA oina thou puramba thengnaraba matungdagigi fam kaare, KATWAAN oire. KTWAAN haaiba fam asi ingkhol khatnabagi waayen bichaar tounaba fam amani, fam asi ningthou machaa-singna fangnaba fam-ni haaina ‘Ariba Manipuri Longei’da pallamba thengnei. Mataang asida MOIRAANG LANHAANBA na YUMTHANGBA oirambadi KATWAAN oirakpa asina taakpadi fam asi ningthou machaa nattrabasu matik chaaba amana paaiba yaarammi haaibasini. Mataang kharada fam asi ningthou machaasingna paaikhibasu lei. Masidagi eikhoina khangba ngambadi MOIRAANG LANHAANBA haairiba meeyoi asi MAAICHOU ama natte YUMTHANGBA oirambadagi KATWAAN (ingkhol khatnabagi waayen bichaar tounaba fam) oina mapunsi chuppa PAAMHEIBA ningthou-gi thougal toukhiba meesak amani haaibasini.

KATWAAN ama oina MOIRAANG LANHAANBA

famnaaiba Lalhaanba-bu maaichou-ni haaina laai yeksallakpa
MOIRAANG YUMTHANGBA kourambadagi MOIRAANG KATWAAN haaina khangnaraba LALHAANBA-na ing 1743 Waakching 9 Yumsakeisa numit-ta Pong lam-da Mamfaa naaba chatli. Faairen 24 Ningthoukaaba-da hallak-i. ing 1744 Hiyaanggei 12 Leibaakpokpada Paamheiba-gi machaa ibema Mayaangleima Haripriya-na Mayaang-da changnaba lam faatpa chatli. Poinu Thaasi numit-ta hallak-i. (Katwaan-na Mayaang lambi semba chatkhringei cheirak asida Saanta Daas Gosaai Awaa-da korou nonggaakhibani). Chahi asigi, Waakching-gi turel tengnabada MOIRAANG KATWAAN-na Loklaao tengngi, Saandoukhongsu toui. Lamdaa 5 Ningthoukaaba MOIRAANG KATWAAN-gi yum mei houi.

MOIRAANG LANHAANBA KATWAAN-ga ningthou Paamheiba-ga saaonaba nattraga heeram amattada muknakhiba leitana yaamnamak china chaannana leipaak ngaakminnaramba matou uba fangngi. Makhoi masel amana amada leinariba mari adu henna fagatna makhaa chatthanabagidamak ing 1745 Ingen 10, Sagolsen-da Meidingu Paamheiba-gi majaa ibungo Ngoubraam Saai-ga MOIRAANG LALHAANBA KATWAAN-gi masunupi-ga luhong-i. leibaak ningthou-na Kabui-da laandaanaba ing 1746 Meraa 2 Thaangja-da MOIRAANG LALHAANBA KATWAAN-na lam faatpa chatli.

Ing 1748 Kaalen 10, Yumjakeisa-da Meidingu Paamheiba-na machaa ibungo Chit Saai (Menkhomba)-da fambaal sinnaraba matung mabungo ningthou-gi thougal oina Ing 1748 Ingaa 1, Leibaakpokpa-da MOIRAANG LALHAANBA KATWAAN-na Ningthem Paamheiba-gi sanggaai ama Raamnagar-da saai. Ningthou fambaal-da leitrabasu MOIRAANG LALHAANBA-na Paamheiba-gi thougal kaaidana toukhi aduga thaadoknakhide. Machaa ningthou-na hanjin hanjin taanthokpirabada Paamheiba-na Awaa-da changba amasung mafamduda leiba nungaaitavadagi amuk handorakpa matamdasu MOIRAANG LALHAANBA KATWAAN asi loinaduna leiba thengnei. Paamheiba-ga matam pumnamakta thaadoknakhidaba meeyoi ahum-di- machaa ibungo kokhan laaihan Syaam Saai Khuraailaakpa, Saanta Daas Gosaai amasung MOIRAANG LALHAANBA KATWAAN asini.

Ing 1751 Poinu 26, Yumsakeisa-da mayaambung ningthou Menkhomba (Chit Saai) gi yaathang matung inna leibaak-tagi taanthokpikhraba mapaabung ningthou Paamheiba-bu Awaa-dagi Meetei leibaakta kaakhatlakpa  thinglunaba Tolen Tomba-gi kaangbu-na chatpadu Tonfaang Hiden-da thengnakhi. Thengnaba asida khut thoknarakpadagi laan-gi thouraang yaaodaba Paamheiba masaa yaaona mahaakki machaa-manaai oiba khongloising masing yaamna Tolen Tomba-gi kaangbu-na haatkhi. Sikharabasing adudi-

Ningthourel Paamheiba, majaa ibungo kokhan-laaihan Syam Saai Khuraailaakpa (Araambam Chanu Linthoingambi-na pokpa), Kisor Saai (Moiraangthem chanu Kunjaraani-na pokpa), MOIRAANG LALHAANBA KATWAAN, manaao Feidaa Hanjaba, manaao Sellungba, Baamon Waari liba Hanjaba mapaa-machaa, Brahmaraam, Krishna, lamboiba Loka Daas, Angom Chandramani, Naoroibam Sellungba, Ningthoukhongjam Kaamdev, Ningombam Syamraam, Waangkhei Maaimu Feidaa Hanjaba, Takhel Lambu Laairen Tumba-nachingbani.

WAAROISIN

Meetei Revivalist Movement ama 1930-gi matamda Cachar-dagi houraga 1950 gi matamda Manipur-da thungduna 60 gi matamda mapaanggal kankhatlakpada semjin saajinkhiba waari waakhong mayaamsingda oida-paadaba kayaa yaaokhibadu matamgi khongleina laakpada amuk chumthorakli. Meetei maaichou masing thingamdana leikhraba adugi maraktagi TARET khangatpagi concept asi fajarabasu TARET adu karidagi khanggatpanosu khangdana thamlambagi mathakta MAYAANG BAAMON KONOK pusu MEETEI MAAICHOU-ni haaiduna thamjalle aduga madu chumhannaba waareng kayaa lengsalle. Houjikna amuk maaichousu nattaba MOIRAANG LALHAANBA KATWAAN bu Thaangjinggi saaiyon/laang-on oihanduna maaichou oihanbire. Asigumba araanba amadi oida paadaba mayaamsi yaamsu yaammankhare.

MOIRAANG LALHAANBA asi iningthou Paamheiba sanaa haaktakta YUMTHANGBA oina ningthou thougal tourambadagi KATWAAN fam kaaduna leibaakki thougal touramba angamba amani. MOIRAANG LALHAANBA asi 1277 da pok-I haairabadi puwaarida ahaanba uba 1734 asida masaagi chahi 457 sure aduga ningthem Paamheibaga punna siba ing 1751 asidana 474 sure. Masigumba oida paadaba pareng mayaam asina eikhoigi MEETEI PUWAARI asibu hourakliba nahaa meerol asida makok ngaaohanduna leiribani.

MOIRAANG LALHAANBA maaichou natte, Paamheibaga yaanadaba muknakhiba nattraga haatnaba toukhiba amatta leikhide. Ngaai sen faaoba oiduna afaba mari leibagi mathakta mapunsisu ningthem Paamheiba thougal-da mathawaai faaoba katthokkhiba leibaakki famnaaiba amani.

No comments:

Post a Comment