Monday 31 March 2014

SAANTA DAAS GOSAAI: MANIPUR-gidamak mapunsi katthokkhiba anisuba meeyaanchaa

WAAHOUDOK:

Houjik-ki meerol asina SAANTA DAAS (Saanti Daas haainasu khangnaba) haaiba ming asi hek taabada MEETEI maanghannaba Manipur-da laakkhiba Mayaang lamboiba ama oina unei. MANIPUR-gidamak thabak kayaamarom toujaramba meeyoi asibu Laaining-leechat-ka mari leinaba mityengdagi yenglaga yaamna taathi taaoinaba mawongda singthaanei. MAYAANG LAMBOIBA haaina fattaba arthada chei thaangbaga loinana mahaakna toujaramba thabaksing khudingmakki laanna waahanthok pibiduna mahaakpu norokki tin-dagisu henna tamthiba mawongda tukkatchana singthaanari. Adubu fattana haairibasing aduna mahaakki maramda laanna khangba nattana chumna khangbibadi leikhide. Houjik faaobada SAANTA DAAS pu Meetei-na amadi Manipur-na khanglibasi Meetei laaining hinggatlakpa matamda chinbungda laanna semgatlaga sandokkhiba meechei adu nattana laachankhiba waarol amatta natkhide. Fabu farabasu fatpu fattrabasu eikhoi-gi puwaarida khuningthek ama piramba meeyoi adubudi chumna khangfam thok-i haaibasini.

Meetei revivalist movement laakpa matamda chummi laalli khangdana chinthaangda laanna pangsanda sandokpibata nattana laarei laathup semduna laanna uhanba ningthou anidi Meidingu Mayaamba @ Garibniwaaj (fambaal minglen-na Waairok Ningthou Paamheiba) amasung Meidingu Bhaagyachandra (fambaal minglen-na Chingthangkhomba) anisini. Chinthaangda ayoubi fangna meechei-ga loinana laanna sandoklibana Ramaanandi laaining sandoklamba SAANTA DAAS GOSAAI asini. Ming asi hek taabada meerol asigi nahaa ahal khaaktana meepum khudingmakna Tilaaikhombi chubagum heinadana thoklibani.

Eikhoina mahaakpu khangdringeida Tilaaikhombi chubagum heinadaba faaorambadu khanglaba matungdana karamba waakhal poklakpage haaibadu hakthengnana faaominnanabagi chaangyengda SAANTA DAAS-ki MANIPUR-gi punsi adu khangminnanaba hotnari.

SAANTA DAAS laaktringei mamaanggi MANIPUR

Meidingu Paaikhomba (1666-1697) na paanba matamda Charaairongba-na Saatpam chanu Nungthilchaaibi-da Mayaamba (Paamheiba) bu ing 1690 heeyaangei 22ni thaangja numitta pok-i. 1695 ki Hiyangei Thaanin Nongmaaijing-da Paamheiba-gi manaao Loiyamba pok-aga 1696 Ingaa 27ni Iraai-da Paamheiba-gi mamaa apokpi Saatpam chanu Nungthil Chaaibi korou nonggaakhi. mahaakna korou nongaaba matam asi mapuroiba Charaairongba ningthou oidri.

Meidingu Paaikhomba-na leikhidraba matungda manaao ibungo Tonsen Ngamba-na Ngaangbam Chanu Ngaaikhong Ngambi paannaduna 1673 Ingaa-gi 5 ni paanba Thaangja numit-ta pokkhiba Charaairongba-bu ing 1697, Lamtaa-gi 10 ni paanba Iraai numit-ta Meetei leibaak-ki ningthou oina haapkhi.

Hindu laainingda laaiming louba ahaanba ningthoudi Charaairongba-ni. Mahaakna 1704 da charaa hellaga prajaa-singga loinana laaiming lou-i. (Urisyaa-gi Bhubaneswar Puri-gi Setganggaatul ghaat-tagi Meetei leibaak-ta laakpa Raam Banamaali kouba Braamhan-da Hindu-gi machal ama oiriba laaining Saakta dharma-da dikkhaa loukhibani.) Meidingu-na Meeyaan laaining-da laaiming loubata nattana 1706 ta kiyong saaba heiba mee thorakpadagi Kaalikaa-gi kiyong saaba houhankhi.

Meidingu Charaairongbagi mamaangda Meidingu Khaagemba-gi matam-da Pong ningthou Choufaa Khekkhomba-na Meetei ningthou-da tamlakpa khudolsing-gi marakta BISNU CHAKKRA SAALAGRAAM amaga sanaa mohar 80 na saaba sanaagi kwaagok TAKHEL KHUNU SAABA asi yaaorak-i. Meidingu-na Khuyon Haaoba Lammaangdong, Thongjaaorok Turel-gi makhaa thangbada leiba Sorok maningda laaisang saaraga laatkhi. laai asi laatnabagidamak Takhen-dagi laaktuna leiraba Furaailaatpam (houjik leiriba Khuraai laairikyengbam leikaai asida furaa saaraga laai laatlei haaiduna Furaailaatpam yumnaak pikhiba) Subhinarayan Sarmaa-bu hounabi matung inna pujaa kathallaga sebaa chathankhi. Bisnu laatkhiba mafam adubu Bisnupur haainasu khangnakhi.

Meetei leibaak-ta Nongchup haaram-gi meeyoising changsillakpa houkhibasi MEIHOUBALON SANGGAAI FAMMAANG-gi matung inna Meidingu Thawaanthaabagi matam (1195 – 1231) dagini.

SAKOK LAMLEN AHAANBA kouba puyaa-da Paangan lamboiba ama changsillaklambagi waari panba adudagi Meidingu Thawaanthaaba, Meidingu Khaagemba-gi matam-matamsingda Nongchup amasung Meetop meeyaanchaa-singga samnarakpa adugi mahei oina Meidingu Charaairongba-gi matamdadi ningthem masaamak charaa henduna SAAKTA laainingda laaiming louramkhibaduni.

Meidingu Charaairongba-gi tungda machaa ibungo Mayaamba -bu fambaal minglen Waairok Ningthou Paamheiba haaina thollaga 1709 gi thawaan thaa-gi 23 ni paanba yumjakeisa numit-ta Meetei leibaakki ningthou oikhi. Fambaal kaaraba matungda mapaa ningthou-gi khudung induna 1715 da KAALIKAA-gi laaisang ama saaba houkhi. Laaisang adu 1716 da sanggaaraga 1717 (Meraa thaa-gi thaajin )da Guru Gopaal Daas-ta meidingu Paamheiba-na meeyoi kharaga loinana meeyaan laaining (SAAKTA DHARMA) laaiming loukhi.

Masaagi chahi 19 subada ningthou oiba ningthem Paamheiba-na chahi 8 ningthou oiraba matung masaagi chai 27 subada SAAKTA DHARMA-da laaiming loukhibani. Matam asifaaobada Meetei leibaakta SAANTA DAAS-ki mami udri.

SAANTA DAAS laaklaba matunggi MANIPUR

Manipur Puwaari-da SAANTA DAAS-pu ihaan haanna ming asida laachankhiba thengnakhibasi 1727, Ingaa 5, Nongmaaijing: Saanta Daas Guru-na Sallungthen-da keithel lingbagi thouram asidagini. Mahaak karamba matamda laakkhibano haaibagii chap chaaba matamdi haaiba ngamde adum oinamak 1720 da Mayaang Gosaai amana chinglaga 11 thorakkhiba asida Saanta Daas yaaorakpa oigani haaibasini. Masidagi houraga masaagi ming laachanba faaobagi chahi 8 asi marumda leiba oina toui. Guru Mahanta haaina laachallambadi thengnei.

Mayaang Gosaai amana chinglaga 11 thorakkhiba asigi mamaangdasu atei kayaa ama leirammi. Adubu mahaak laakpaga Meidingu Paamheiba-da laaiming piba Gopaal Daas changkhiba asina taakpadi thorakliba kaangbu asida khara henna thaak waangba nattraga awaangba thaakki Gosaai yaaori haaibasini. Mahaakna laakpaga Guru fam fangkhi amasung ‘guru Mahanta’ haainasu laachanba houkhi. Saanta Daas-na laakpa matam asida leifam-gi tangdu leitaadaba ama maaiyoknarammi. Maram asidagi 1721-da Guru Mahanta-bu Chingaa-dagi Thangbichrou-da thinbirui. Mahaakna laakpaga ga mahaakka thokminnarakkhibasingga loinana Social reformation-gi thabak hounaba hotnabada matam kuina changkhi haaina louba yaai. 1722, kaalen-gi 5 nida Krisna-gi laaisang saaba hou-i aduga thawaan-gi 22 da sanggaai. Adum oinamak, tapna tapna awonba kharadi puraknaba hotnaba ngamkhi.

1723, Khullak-ta ok-yen loihallamde, haaiba indabasingbu cheiraak touba oina lawaaida thaarammi. Chahi asimaktada Umanglaai 9 amasung Lammaabi 2 gi sangaai sidokpaga loina loinana Laainingthou Nongsaaba, Yimthei Laai, Paanthoibi, Taaibang Khaaiba (Sanaamahi) bu Baamon-na laathalli.

1724, khullakta ok loirambasing waakonghalli. Chahi asimakki Lamtaa-gi 20 nida Ningthem-na mapudhou khudingmakpu Ningthi turel-da mei thaaduna potloirammi. Masidagi mei thaaduna potloiba chatnakhi. Ningthem-bu Maharaj koubasu houdokkhi.

1726, Sajibu: Krishna-ga Kaalikaa-ga Pukhri mapaanda thamme. (Kaalikaa asi Waangkhei leikaai-da leiba Ningthem Pukhri-gi awaang paangbada Saairem-na laatli.) SAAKTA laaining asi Saanta Daas-na thaadokhallakpagi mami-ni. Chahi asimakki Ingaa thaa-da Umanglaai 9 mak Mongbahanba (Mahaabali Umang) umangda fumjinhankhi. Ingen 23, Ningthoukaaba numittana Laaiyingthou Saanaamahi, Paanthoibi, Lammaabi 2, Soraaren, Hoidon Pokpi 7 ki meetam thugaaikhi. Saanta Daas-na mahaakna thaajaba laaining adu chatnahannaba hotnabada Meetei-gi haannadagi laatnarakpa laaigi khubamsing thugaaibaga loinana SAAKTA laaininggi laaisingbusu laapna inthorakkhibani.

Laaining liaison-da haannagi chatnaramba adu onthoknaba hotnaba asina mayol oina lourambaga iroinana leibaak-ki chaaokhat khongthaang-gi thabaktasu mityeng changsillakpa oina 1727, Ingaa 5, Nongmaaijing, Saanta Daas Guru-na Sallungthen-da keithel ling-i. keithel lingba asina khunaai senmitlon fagathanganii haaina Guru-na ningbadu thabakta onthoklammi. Keithel chaaokhathanbaga iroinana lambi thong fagathanbagi tangaai fadaba lei haaibadu khangduna chahi asimakki Laangban 22, Nongmaaijing-da Saanta Daas Guru-na Singjamei-da thong ama Saai.

Laaining-laaison chaaokhathanduna fidamningaai oiba punsi mare lama pinaba hotnabaga loinana senmitolon amasung lambi thong-gi fibham fagathanduna chaaokhatpa leibaak ama semba asiga iroinana khutkan paanggan-na leibagi tangaai fadaba adusu khanglammi. 1728, Meraa 10, Yumsakeisa-da Saanta Daas Guru-ga Ningthem-ga loinana Maring-da laandaai. Khunpi, Lamlong, Karongthen amasung Machinachingba chaaikhaai. Khunpi-gi khunyaaida laaisang ama saarammi. Saanta Daas-ki waakhallon-da leibaak ningthouna lousallaba laaining asi henna paak chaaona sandoklamba amasung lam lamsingda chaaokhatpagi mangaal fanghanba paamlambagi thouraang oina toukhi. Chahi asimakki Lamdaa 17, Yumsakeisa: Guru Saanta Daas, Ningthem amasung Ibungo Khwaairaakpa yaaona Saairem khunda laandaai. Manglen-su tou-i.

Guru Saanta Daas-na leibaak ningthouda masaabu chumna saktaakpa ngamlaba matungda leipaakki heeram khudingmakta awonba puraktuna nungaai-yaaifabagi paaojel purakliba mapaao adubu nollukpa uttuna 1729, Waakching Purnimaa numit, Guru Saanta Daas, Ningthem-su Lilong-da iruppi. Numit asida Saanta Daas guru-na ningthembu haannadagi henna fagatpa thaak amada pukhatpiduna lugun-su sihalle. Chahi asimakki Waakching 22, Yumsakeisaa-da Guru Saanta Daas, Ningthem-ga punna Kapui Nungsaang laandaaba chattuna ningthem-gi mingchat henna leihanba ngamkhi.

Lugun thaangbiduna, lambi thong semduna, keithel lingduna leipaakki paamjaba masak ama uba fanglabada 1730, Meraa 19, Ningthoukaaba-da Guru Saanta Daas-ka Ningthem-ga Yaairipok-ta saaba sanggaai adu sang kaaramlaga chahi asimakki Hiyaangei 3, Ningthoukaaba numit Tuwaarok-ta Guru Saanta Daas thinba Ningthem chatli. Guru Saanta Daas-ka meeyoi 6 loinaduna Manipur thaadoklamlaga chatkhi.

Guru-na leitringei matam asida guru-na tambiramba laaining aduda pukning changlaba Ningthem-na 1731, Sajibu 17, Leibaakpokpa numitta Nimaandi (haanna chatlamba SAAKTA laaining) chatpa khibik waakonghalli. 1732, Meraa 17, Nongmaaijing-da Meetei-gi ayiba laairik-sing maanghalli (PUYAA MEI THAABA), Mongbahanba-da thamba Sanaamahi-gi murti-su maanghalli. Puyaa mei thaadokkhraba thaa aniromgi matung chahi adumakki Poinu thaa-da Guru Saanta Daas-na mayaang lamdagi thaakur kayaa ama kouthoktuna thorak-i. thorakpaga amuk 1733, Thawaan 8, Leibaakpokpa-da Guru Saanta Daas Awaa-da changkhi. Masi mahaakna atoppa furup kaanglup-singda laaininggi mangaal piduna haanna leiramba fibhamdagi henna faba punsi mare lama fanghanba paambagi potlum leibadagi oiba yaai adum oinamak Guru Saanta Daas Awaa changkhibadu changba yaadaduna chahi adumakki Waakching 3, Iraai numitta hallak-i.

Hallaklga leibaak asida 1734, Kaalen 25, Iraai numit chithek naaiba sel puthoktuna chatnahalli. Masi Guru Saanta Daas-ki ithil-dagi oifam thok-i. masidasu nattana chahi asimakki Meraa 12, Thaangja-da Ningthou amasung angam-athousingbu seithaaduna isei sakpa houdokkhi. Maaigeii amaromda lemhouba Nimaandi chatpa khibikpu Lamdaa 17, Sagolsen numitta amuk khangattuna waakong-i.

Leibaak ama chaaokhatpada leibaak adugi masaagi revenew asi yaamnamak maruni. Masaagi lamdamdagi sijinnanaba potthok maraang kaaina puthokpa haaibasi yaamnamak tangaai fadabani. Tangaai fadaba asibu mensinbada sougatpa oina 1735, Lamdaa 13, Iraai numit-ta Guru Saanta Daas-ka Moiraang Yumthangba-ga Sikhong Ningen-gi anouba thumkhong tou-i. masi Manipur-gi puwaari-da yaamnamak maru oiba amani. Eikhoina MEETEI THUM haaiduna pannariba thum asi Guru Saanta Daas-ki thousil makhaada paaikhatkhibani.

Matam asida lugun thaangdaba NIMAANDI-singbu waakongbagi thabak makhaa chattharammi. 1736, Ingaa 2, Ningthoukaaba: Nimaandi chatpa khibik-pu waakong-i. Baamon-sing-di Mayaang lamda thaajilli. Ningthemchaa oiragana mafam thaai. Ayaambadi Pan-da thaai. Chahi asimaktagi Meraa 11, Nongmaaijing-da Guru Saanta Daas-na atoppa Keithen ama amuk semba chatli. Ningel-gi thumkhong touramlaba matungda atoppa mafam ama amuk thiduna chahi asimakki Poinu 28, Ningthoukaaba-da Guru Saanta Daas-na Lokpa ching manaakta thumkhong ama amuk huk-e.
Leibaakki tangaaifadana sijinnagadaba potlam-singgi mataangdasu Guru Saanta Daas-ki mityeng thamlammi. Leibaakki langei oinaba 1736, Lamdaa 22, Thaangja-da Guru Saanta Daas-ka Sanaa Ahan-ga Moiraang-da saamu faaba chatli. Khongchat aduda saamu 11 faarakkhi. Sanaa ahan-ga chatluba matung amuk 1737, Laangban 13, Thaangja-da Guru Saanta Daas-ka Sanaa Atonba-ga Moiraangda saamu faaba chatli. Chahi asigi Meraa thaanin, Sagolsen numitta Ningthem yaaona meeyoi 3000 nogun thaang-e. thaa asimakki 11, Leibaakpokpa-da Guru Saanta Daas-ka majaa ibungo Syam Saai-ga Awaa-da laandaaba chatli.

1738, Sajibu 3, Nongmaaijing-da Guru Saanta Daas-na Laanglong khun semba chatli. Guru-na masaagi oijaba amatta thidana ningthou-gi henna mingchat leinaba amasung leibaakki kaannanaba kayaa touba asidagi ningthouna pelladuna chahi asigi Kaalen 14, Thaangja numit-ta Ipi Hidaak Sungbi-na machaa Sija-bu Ningthem yaaona Guru Saanta Daas-ta thinthei. Masina leibaak asida Guru-gi tung koina leithaba yaanaba, amuk hanna leibaak thaadoktuna chatkhidanaba maram oihankhi.

Maaigei amaromda nogun thaangbagi thabak adu leiptana chatthari. 1738, Ingen 5, Nongmaaijing-dasu leibaak ayaamba nogun thaangbikhi. Masina nogun thaangba sabhya samaaj (civilized society) ama semgatpagi thabakta henna paakthok chaaothokhankhi. Atoppa maaigei amada saamu faabagi thabak-su pothaaramde. Chahi asimakki Laangban 17, Ningthoukaaba-da Guru Saanta Daas-na Moiraang-da saamu faaba chatli.

Ningthem ningol lourabanina haanna leiramba fibhamdagi khara henna faba sanggaai amada leinanaba 1738, Lamdaa 5, Thaangja numit-ta sija mawaa Guru Saanta Daas-ki sanggaai saaba hou-i.

Nogun thaangba sabhya samaaj semgatpagi khongchat asida saruk yaadaba haannagi laaining (SAAKTA/Nimaandi) chattuna leibasingbu 1740, Sajibu 21, Leibaakpokpa-da waakonghalli. Chahi asigi Ingaa 19, Ningthoukaaba-da Pong ningthou-na thorakpa taanja oibana- Pong ningthou, Guru Saanta Daas amasung Meetei ningthou-na hi amamam tonglaga hiyaang taannei.

1742, Thawaan 8, Yumsakeisa: Nimaandi chatpasingbu waakongbaga loinana loi thaaduna anouba afaba lonchat asibu lousinnaba thouraang paaikhatpa leppamde. (Khettri Cheitanya Parmaanni, Saaikhom Laangmei, Khaaidem Narottam-nachingba loi thaai.) maaigei amaromda, chahi asimakki Faairen 10, Ningthoukaaba-da Guru Saanta Daas-na Khongjaai-da laandaaba chattuna leibaakki ngamkhei paakthok chaaothokhanbata nattana ningthou-gi mingchat makhaa taana chaaokhathallammi.thaa asimakki thaasi, Nongmaaijing-da Guru Saanta Daas-na Ningen-da thumkhong hukpa chatli. Leibaak ningthou-gi matik mangaan sandoknaba 1743, Poinu thaanin, Nongmaaijing: Guru Saanta Daas-na Awaa-da laandaanaba khongsaalli.

Matou asumna leibaak ningthou-gi yaaifanaba touramba, khunaai senmitlon chaaokhatnaba, khutkan paangganbata nattana anouba henna chaaokhatpa khunaai ama lingnaba hotnajaramba Guru Saanta Daas 1744, Hiyaanggei 27, Leibaakpokpa numit Awaa-da korou nonggaakhi. Mapuroibana leikhidrabada mathou mangam paangnaba Paamheiba-gi macaa sija-na chahi asigi Poinu 11, Leibaakpokpa numit Gangaa iruppa chatkhi. Mathou mangam pumnamak paanglamlaba matung 1745, Poinu 3, Iraai-da Guru Saanta Daas-ta thaajaba Sija Gangaa iruppa chatkhibadu Baamon Kripaaraam-ga loinana hallak-i.

WAAROISIN

Saanta Daas haairiba RAAMANADIN asi pukchel sengba, thaajaba yaaba Ramaandin-singgi marakta athoiba amasung masaagi oijaba thidaba SRIRAAM-gi matik-mayaai-gi nungsi thoiraba paaojel puraktuna MANIPUR-bu RAAM RAJYA amagum semgatpa paamkhiba meeyoini. Laaining-gi athuppa iru adu fanghanduna thawaai-da nouna masek mangaan fanghanbaga loinana leibaak ningthou-gi mingchat henna chaaokhathannaba hotnabirammi. Senmitlon-gi fibham fagatnaba keithel lingbaga loinana lambi thong semjinbirammi. Leibaakki potthok chaathok hengathannaba paandamda thumkhong-sing tourammi. Anouba khun lingduna khundaa leitaahallammi. Mottaai-chudaainana ok yen loiraga leiramba punsi marel adudagi henna lu naanba punsi marel ama fanghanbirammi. Mee siraga yumlakta leiron chansinba thingduna asi-achang anigi langdaai khanghanbirammi. Masaagi laaininglonna tambiba siraga mei thaaduna potloiba asi chatnahallammi. Furup amabu chaaokhatpagi mangaal piba ngamlamdraba haannagi laairik laaisu-sing maanghallaga henna mangaal fanghanba ngamgani khanjaramba waari kayaa Meeteiron da handoktuna taahanbata nattana laairik oinasu isilhankhi. Leibaak pumnamakpu RAAM NINGBAda pukning thougatkhi.

RAAM NINGBA asina paanggal-da, thounaa fabada, dharma chenbada, lu-naanbada, kaanglon naaibada, pukchel khoijel fajabada, pukning lousingda, prajaa-singbu luna-chaanna toubada amadi heeram pumnamakta chaaokhatpada mateng paangngi. Haairiba punsi marel asibu fangdriba meeyoi kaanglup ama oiramba MEETEI-da fanghannabagidamak masaagi mapunsi asi katthokkhi. Masimak asengba RAMAANDIN amagi machatni.

Asumna katthoklaba punsi amana chahi 18 chupna leibaak ningthou-gi thougal tourakpadagi pellaba ningthouna machaa ningol faaoba guru sebaa fangnaba 1738 ta katkhi. Machaa sija thaajabiraga anouba sanggai saabiduna nungaai yaaifana anisuba ningthougum thambikhi. Saanta Daas-na ningthou-gi machaa sija-ga chahi 6 rom yum paanminnaduna leiminnakhi. Makhoigi dhaaraa thamlambra thamlamdabra haaibadi haaiba ngamdana lei.

Saanta Daas-na Meetei leibaakta laakpa asimak yaaifaba khongchat amani, leibaakki amadi ningthou-gi thoidokna mingchat leikhi. Laaining-laaison-gi masak atei furup-singdasu Meetei ningthou-gi yaathang-gi makhaada youhannaba hotnarammi. Chaaokhatpagi mangaal asi atei furup machaasingdasu ningthou-na yaana fanghannaba hotnarammi. SRI RAAMCHANDRA-gi mabuddhi marousing, nollukpa bhakti amasung yeknababu laaksinba ngamba mathounaa maringjel adu Saanta Daas-na Paamheiba-da fanghanba ngamkhi. Laaining parei chetpa amasung katthokpaga loinana prajaa-singbu nungsi chaanna loinabagi matou tambiramkhi. Asigumba ANOUBA RAAM RAAJYA ama oina Meetei leibaakpu MANIPUR kouduna semgatlamba meeraanchaa haairagadi Saanta Daas Gosaai asina anisubani (ahaanba aduna Konok Thengraa-ni). Mahaakki toubimal asi ngasigi meerol-na chumna khangfam thok-i. singthaadunasu loiba naairoi. Saanta Daas-na chahi 24 chupna masaa-gi oijaba amatta thidaba makhei leibaakki amadi ningthou-gi yaaifanabagidamak thougal toukhi, thougal touna touna masaagi mapunsi adumak MANIPUR-gidamak katthokkhi.

- - -
RAMAANDIN amasung makhoigi maramda makhaa taana ijarakkhigani.

Sunday 30 March 2014

"Epa-epu gi wakhal" haaibasida wahaang khara


haaibasigi mataang-da ojaa Wangkhemcha Chingtamlen-da waahang kharadang-

1. chahi 4,000 mamaang-da maalem-gi oina IBA-gi chatnabi asi MEETEI yaaona karam-karamba leibaak-singda chatnarambage?

2. HEI HA haaibasi HAYI (HEI) HAYAA (HA) haaibani haaibasida kari waakhallon leibibage?

3. "maalem leimana lumpala, palem imaana malum-i/ koilou nongmato na waangpala, panthou ipaana mawaang-i" haaiba esei asi karamba puyaa-da yaaobage? aduga puyaa adu karamba matamda irambage?

4. Hindu-gi matam-da 'koilou nongmato na waangpala' ra haallaga 'maalem leimana lumpala' asina konna sakpasi laalli haaina taakpiribagi maram-si ipaa-si imaa-na taaklaga khangbani aduna ipaa-dagi imaa-na haanfam thok-i haaibasini. adu oirabadi-

'HEI HAA' haairiba asisi 'HAA HEI' oifam thoktabara? adom-na taakpiri 'Hei-na Epa-ni Ha-na Ema-ni'. HEI HAA haaibasida ipaa-na haalli. masigi mataangda kari haaibigadage?

5. IPUNGLOINAPA APAKPA haaibasi APOKPA LAAINING-gi IPUROI APOKPA haaibadudagi lounam toudauna onthokpa waaheini haaibasida kari kumbigadage?

6. mei, ising, nungsit, leipaak, aatiyaa-gi concept asisu Apokpa laaining-dagi loubani. 'MI' asisu Apokpa laainingna tambirammi. adubu masi IPUNGLOINABA APAKPA adu natte. IPUNG LOINAPA APAKPA asidi THAWAAI YAAIBIREL SIDABA aduni. thouwaai MI (mirel) asina THAWAAI YAAIBIREL SIDABA asida tinsinkhigadaba aduni haaibada kari haaibigadage?

7. mei, ising, nungsit, leipaak, aatiyaa asi thamoi laaiyum-da leiba natte. aduga mangaa asina koisillaga MI asisu leiba natte. 5 asina pullaga 1 oiba matamda taaibang hakchaang paanduna MEE asi oibani. 6 suba asidi mamini, taaibang saktam louriba asiga chap maannei, mirel-ni, potlam oina leiba natte. mami asi 5 asigi makoi manungda leibasu natte haaibasida kari haaibigadage?

Sanaamahi Laaining-gi Holy Scripture leitri

Maalem-sida leiriba Laaining-sing-gi masaagi oiba laaining-gi laairik (dharma grantha, Holy Scripture) leinei. Madusing-du makhaa-da thamjari. Meetei-gi Sanaamahi Laaining asina karamba laairikpu laaining asigi Holy Scripture -ni haaina lounabage?

1. Sanaamahi Laaining- ???
2. Apokpa Laaining- Sakok Thiren
3. Hinduism- Bhagavad-gita
4. Judaism- Tanach(The Talmud)
5. Zoroastrianism- Zend Avesta
6. Jainism- Ägams
7. Shintoism- Kojiki & Nihongi
8. Buddhism- Tripitaka (in Pali), Dhammapada
9. Taoism- Tao Te Ching
10. Confucianism- The Analects
11. Christianity- The Bible
12. Islam- The Holy Qur'an
13. Sikhism- Adi Granth (Guru Granth Sahib)
14. Bahai Faith- Kitab-i-Aqdas
15. Mormonism- The book of Mormon
16. Unitarianism- UUA(Unitarian Universalist Principles) Principles
17. Multi-faith- World Scripture: A Comparative Anthology of Sacred Texts

(Awaatpa yaaorabasu haapchinbirak-u.) 

Saturday 29 March 2014

Cachar-da kaanariba BHUBON BAARUNI-gi laaifam

iningthou Chourjit-ki majaa ibungo TRIBHUBONJIT-na MANIPUR-da ningthou khubam-gidamak 1841 gi kaalen thaada laandaaba chatpa matamda khuramlamba ching-ni haaibagidamak BHUBON CHING haaina koukhibani. ching asigi chingsaang paren asina MANIPUR amasung ASSAM-gi ngamkheisu oiribani. Nongpok thangba saruk (oy) asina MANIPUR-ni amasung Nongchup thangba saruk (yet) asina ASSAM-ni.

makhaa taana paabiyu-
http://hodamba.blogspot.in/2012/09/baraak-tampaakki-cachar-da-leiba-bhubon.html

Sonai-dagi uba

khara henna naksillaga uba


nongthak awaangdagi uba


laaifam amasung Bodhachandra ningthouna saabiramba POTHHASANG leiramba mafam utli

nongchup thangba nongthak tagi uba

laaifam amasung pukhri

laaifam-gi khaa nongpok thangba maaigeidagi uba 

laaifam amasung laaisang







Friday 28 March 2014

HUEIYEN LAANPAAO-da iba letters to the editor

‘নিংথৌশিং, লুচিংবশিং অমসুং মীয়াম্না মীতোপ পুশিল্লকপনি’ হায়বা ৱারেংদা অশম্বা মীতয়েং অমতং

এদিটর ইবুংঙো

তাং ০৯-০৬-২০১৩, নোংমাইজিং নুমিতকী লমায় ৪ দা য়াওরকপা ইরাবোত মীতৈ-না ইবা ‘নিংথৌশিং, লুচিংবশিং অমসুং মীয়াম্না মীতোপ পুশিল্লকপনি’ হায়বদু থৱায় য়াওনা পাজরে ৷ চয়োলগী অখন্নবা ৱারেংগী মিং ‘নিংথৌশিং, লুচিংবশিং অমসুং মীয়াম্না মীতোপ পুশিল্লকপনি’ হায়বসি য়াম্নমক চুম্মী অদুগা ৱাফম অসী থৱায় য়াওনা শৌগতচৈ ৷ মণিপুরদা মীতোপ চঙশিল্লকখিবা অসী মিংথোল ওইরিবা মরম অসীমক্ননি ৷ অদুবু ফোঙদোকপগী মওং অমদি পুৱারীগী তাংকক খরদা অশোয়বা খরা উজরে ৷ মদুশিংদু অপাবশিংগী য়েংলগা অমা-অনীদং মখাদা পনজগে-

১. মৈদিংঙু চরাইরোংবগী লোয়নবী লৈম নুংথিনচাইবী অসী থাঙ্গাল নিঙোল নত্তে (কনাগুম্বনা মরাম নিঙোল, চোথে নিঙোল হায়না পন্নবা অদুসু চুমদবনি) ৷ মণিপুরগী পুৱারীদা চীংমী নিঙোল অমত্তা লৈমরেল ফমথোল ফংখিবা লৈতে, লৈম ওইনা পান্নদুনা য়োইবু ওইনা লৈখিবসু য়াওখিদে ৷ অদুগা বিষ্ণু গোস্বামিগা হৈরাং লোঞ্জা চামিন্নখিবা, লৈরাং লোঞ্জিন চিনমিন্নখিবদগী পামহৈবা পোকখিবসু নত্তে ৷

২. চরাইরোংবগী অহানবা নুপী অদু হৈরাম চনুনি, মহাক ইং ১৬৮৬ তা লৈখিদে ৷ মতমসিদা মপাবুংগী মহুত শিন্না চরাইরোংবনা ফম্নাইদুনা লৈবাক নিংথৌগী থৌগন তৌবা হৌই ৷ মতমসী মমহান ইবেম্মা মীতৈ লৈম পোংলেনখোম্বীগি মনাই সাপম ওঙবী অমগী মচা নিঙোল নুংথিলচাইবী অসী লৈমকোনদা থৌগন লাকপদগী শকখঙনখিবনি ৷ সাপমদি নিংথেম মনাউশিংগী চাদা নাউদা ওইবা য়ূম্নাকনি, মরম অদুনা নুংথিলচাইবীবু লৌনবা য়াদে ৷ অদুম ওইনমক, মৈদিংঙু পাইখোম্বা (১৬৬৬-১৬৯৭) গী তুংদা নিংথৌ ওইরগদবা চরাইরোংবগী নুংশি খূদোলনা নাক্লু ফিয়াল্লবদগী নুংথিলচাইবীনা খুমন ইলহল্লগা লুহোংখি ৷ লাইনিংথৌগী থৌজানদগী ইং ১৬৯০, পোইনুগী ২২নি পানবা থাংজ নুমিততা নুংথিলচাইবীনা মপারী অমা ফংজখি অমসুং অঙাং অসীগি মিং ‘ময়াম্বা’ হায়না কৌখি ৷ হায়রিবা ‘ময়াম্বা’ অসীনি ‘পামহৈবা’ হায়রিবসী ৷ নুংথিলচাইবীনা চরাইরোংবদা অনীশুবা মপারী অমা ১৬৯৫, হিয়াঙ্গৈ থানিন, নোংমাইজিং নুমিততা পোকই ৷ অঙাং অসীগী মিংনা ‘লোইয়ুম্বা’ কৌই ৷ লোইয়ুম্বনা থা ৬ তমক শুরকপা মতমদা নুংথিলচাইবী তাইবং থাখি ৷

৩. চরাইরোংবনা ফম্বাল তোংবনা ১৬৯৭ গী লমতা ১০নি পানবা ইরাই নুমিততনি ৷ মৈদিংঙুনা ফম্বালদা লৈরিঙৈ লৈবাক নিংথৌ য়াওনা ইং ১৭০৪ দা উরিষ্যাদগী লাকপা ময়াং বামোন রাম বনমালি অচার্য়্য গুরুদগী শাক্ত লাইনিং দিক্ষা লৌখি ৷ বিষ্ণু গোস্বামি কৌবা বামোন অমা মীতৈ লৈবাক্তা থোরকপগী ৱারী অসী চরাইরোংবনা ফম্বালদা লৈরিঙৈদা ওইনা পনবা থেংনৈ ৷ অদুবু পামহৈবদি চরাইরোংবনা নিংথৌ ওইদ্রিঙৈ চহী তরেত মমাঙদা তাইবং ফাওবনি ৷

৪. ইং ১৭০৯ দা ফম্বাল কারগা ইং ১৭১৭ মেরা থাগী থাজিনদা নিংথেম পামহৈবনা ময়াং গুরু বামোন গোপাল দাসতা লাইমিং লৌখি ৷ পুৱারীদা শান্তদাস উবসিদি ১৭২৭ দনি ৷ অদুগা ইং ১৭২৯ ৱাকচিং পুর্ণিমা নুমিত গুরু শান্তদাসকা লোয়ননা পামহৈবনা লিলোংদা ইরূপ্লগা লুগুন শিবসু হৌখিবনি ৷

৫. মৈদিংঙু চীংথংখোম্বা মতমদা মীতৈ লৈবাক অসীদা অহুম্লক খুন্তাকই৷ মসীনা মরম ওইরগা লৈবাক কাংখোঙ চাইনা লৈরিঙৈ মতমদা অমুক অনৌবা লমদম অমা শেমগতনবা হোতনখিবনি ৷ অনৌবা লৈবাক, অনৌবা লমদম অসী শেম্নবা হোতনবদা খ্বাইদগী ৱাখিবা নিংথৌসি মৈদিংঙু চীংথংখোম্বনি হায়না পুৱারীনা শাক্ষি পী ৷ নিংথৌ অসীনা চীংমী কয়াবু খুন্দাহনখি, নোংচূপলোমদগী চঙশিল্লকপা কয়াবু খুন্দাহনখি ৷ অসুম্না অনৌবা মণিপুর অমবু অমুক হন্না নৌনা শেমগত্তুনা ঙসী ওইরিবা মশক অসী লাক্নবা হোতনবিরম্বা নিংথৌ অমবু লাইনীংগী মীতয়েংদা মিংদা থীহন্নবা হোতনবা ৱাঙাং শীজিন্নবা অসী চুমগনি নীংদে ৷ ঙসী মণিপুরগী তম্পাক লমদা মশীং য়াম্না মীতৈনা খুন্দাবা ফংজরিবা অসী মৈদিংঙু চীংথংখোম্বগী হোতনজমনদগীনি ৷

৬. ইং ১৯৩৪ মেগী তাং ৩০, ইরাই নুমিত সনা কোনুংদা ইনিংথৌ চুরাচান্দ য়াওনা লময়ানবা হিজম ইরাবোতনা ‘নিখিল হিন্দু মণিপুরী মহাসভা’ করিগীদমক শেমখিবনো হায়বগী মীহৌরোল খঙদনা লময়ানবা অসীবু য়াম্নমক মিংদা থীবা য়াবা মওংদা ফোঙদোকপসু থেংনজরে ৷

ইং ১৯৩২ গী মার্চ ৩১ দা বৃটিশ সরকারগী ফ্রেনচাইস কমিতিনা থোরকপা চেরোল অমদা মণিপুরী-সি ত্রাইবেলনি হায়না ইরকখি ৷ মসিগী মতাংদা জুন ১২, শিলচর তারাপুরদা ফমখিবা মণিপুরী (বিষ্ণুপ্রিয়া অমসুং মীতৈ)শিংগী মীফম অমদা সুর্মা ভেলি মণিপুরী এসোসিএসন শেম্মগা ‘মণিপুরীদি বর্ণ হিন্দু ক্ষেত্রিয়নি, চাওখত্তবা কাঙলূপ নত্তে’ হায়না ৱারেপ লৌরম্মী ৷ হীরম অসীদা মহেন্দ্রকুমার সিনহা বিএ বিটিনা দোকুমেন্ট কয়া পুথোক্তুনা ‘ত্রাইবেল নত্তে’ হায়বা ৱাফম ফোঙদোক্লম্মী ৷ লৌরবা ৱারেপ অসী খঙহন্নবা মহেন্দ্রকুমার সিনহা, হেমচন্দ্রজিত রাজকুমার (মখোয় অনীসি বিষ্ণুপ্রিয়ানি), রমণ সিংহ অমসুং বিনয় সিংহ (অনীসিনা মীতৈনি) গী তিম অমা শেমখি ৷ অদুবু মোত খেন্নরকপদগী য়ানদবা থোরক্তুনা ৱারেপ অদু ওথোরিতিদা য়ৌহনবা ঙমখিদে ৷ মসিদা মোত খেন্নরকখিবসী বিষ্ণুপ্রিয়ানা ‘ক্ষেত্রিয়নি’ হায়বদা শৌগতপা অদুগা মীতৈনা ‘ত্রাইবেলনি’ হায়বদা শৌগতনীংবদগীনি ৷

মখা তাবা মীফমশিংদা মীতৈগীরোমদগী কনা অমত্তা য়াওখিদে, মসীদগী ৱাথোক অসী চাউথোরকখি ৷ তোখাই তানবা হৌরকখি ৷ মহেন্দ্রকুমার সিনহা বিএ বিটিনা লুচিংদুনা লৈহৌবা সুর্মা ভেলি মণিপুরী এসোসিএসন অসীনা ১৯৩৩, সেপ্টেম্বর ৩০ অমসুং ওক্টোবর ১, পথারকান্দিদা ফমখিবা চহীগী মীফম্লেনদা ‘নিখিল বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী মহাসভা’ হায়না মিং হোংদোকখিবনি ৷

য়ানদবা, তোখাই তানবা অমসুং চয়েতনবা তাইশিন্নবা পাম্বৈ ওইনা পূম্নমকপু নারেকপে অমগী মখাদা থম্বা য়ানবা নিংথৌগা তানরগা হিজম ইরাবোতনা ‘নিখিল হিন্দু মণিপুরী মহাসভা’ অসী ১৯৩৫ তা শেমখিবনি ৷ মসী শেম্লবা মতুং কসার-দা লৈরিবা কাঙলূপ নাইনবগী ৱাথোক অসী লোইশিন্নবা অহানবা অধিবেসনদা লৌবা ৫ শুবা ৱারেপকী মতুং ইন্না হোতনখি অমসুং মায় পাক্লে হায়না লৌনখি ৷ মরম অদুনা মহাসভাগী অনীশুবা অধিবেসন অদু ইং ১৯৩৬ কী জনুৱারী ৩০ শিলচরগী তারাপুরদা পাঙথোক্তুনা শন্তাইনবা অদু হেন্না মপাঙ্গল লৈনা পূনশিন্নবা ঙম্নবগী পান্দমদা ফমখিবনি ৷ অদুবু লাইবক থীবদি, মদুদা বিষ্ণুপ্রিয়া অমত্তবু য়াওহনখিদে নত্ত্রগা য়াওরখিদে হায়বসী নিংথেম চুরাচান্দ অমসুং সেক্রেতরি ইরাবোতকী ৱারোলদগী খঙবা ঙম্মী ৷

নিংথেম চুরাচান্দনা হায় ‘... নুঙাইতবদি – সুর্মা ভেলি-দা মণিপুরীশিংগী পূক্নীং তিন্নদবগী পক্ষ অনীমক্না পূন্না ফম্মিন্নদবসীতদি নুঙাইতে ৷ মহাসভাদি পূন্না থবক তৌমিন্নরনি হায়না নীংই’ ৷

সেক্রেতরি ইরাবোতনসু মহাক্কী ৱারোলদা হায়- ‘… শ্রী যুত মণিপুরেস্বর মহারাজগী সনা চরণদা লাইরিক অমা সুর্মা ভেলি বিষ্ণুপ্রিয়া ইচিন-ইনাওশিংগী পক্ষদগী কতলকই ৷ লাইরিক অসী সনা খূতনা তাং ১৭-১-১৯৩৫ ইংদা পীথোকপীরম্মী ৷ অদুগী মরমদা ১-১২-১৯৩৫ ইংগী রিজোল্যুসন চতনদবা ওইবা য়ারোই হায়বনচিংবা ৱারোল হনজখি ৷ মরু ওইনা ঐগী ৱাখলদা সুর্মা ভেলি মৈতৈ অমসুং বিষ্ণুপ্রিয়া অনী নুঙাইনদনবগী মরম মহাসভা নত্তে, জাতিগী ইনবা হিন্দু মণিপুরীনা য়াওবদা অথিংবা লৈতবা মহাসভা অসীদা, অসীগী মথক্তা অমুক শিলচরদা ফম্বা মতম অসিদদি মৈতৈ বিষ্ণুপ্রিয়া মমাঙদা মহাসভাগী সদস্য ওইরমদবসু ওইদুনা জাতিগী চাওখতনবগী মরমদা হোতনরমগদ্রা হায়না নীংজরম্বনি ৷ অদুম থোকত্রবসু সুর্মা ভেলি মীতৈ বিষ্ণুপ্রিয়া ইচিন-ইনাউনা চান্নরে হায়বা ৱাহৈ মখৈ অসী তাবদসু মণিপুরী জাতিগী মনুংদা অমত্তা ওইবগী নুংশিবগী থৌরীনা পুল্লক্লে হায়না খনবদা নুঙাইজৈ...’ ৷

লময়ানবা হিজম ইরাবোতনা মীতৈ অসী হিন্দু ওল্লবনি হায়না ৱারেপ লৌখিবা লৈতে ৷ শিলচর মীফমগী মতুংদা হিন্দু হায়বা ৱাহৈ লৌথোকখিবদি লৈখি ৷

অসুম্না, চুমদবা ৱারী কয়া অসী ফোঙদোক্তুনা অচুম্বা মালহন্নবা হোতনবা অসীনা তুংগী মীরোলদা হেন্না চয়েতনহনবা অমা ওইরকপা য়াই ৷ অদুম ওইনমক ৱারেংগী মিংথোল ওইরিবা ‘নিংথৌশিং, লুচিংবশিং অমসুং মীয়াম্না মীতোপ পুশিল্লকপনি’ হায়বা ৱাফম অসীমদি অচুম্বনি হায়না শৌগতচরি ৷

অদোমগী

এন দি হোদাম্বা
থাংজমলৈকাই, সোনাই
কসার, অসাম


Monday 24 March 2014

pressman ama oina EI

pressman ama oina fangkhiba ahaanba salary-du lupaa 200/ ni. MATAMGI YAKAAIROL-da ei-gi aroiba salary-du lupaa 2000/ oikhi. senfam-si matamduda haaifet chaaoi. press-tuda mee fana yaamna senfam asi fangnakhide.
































MARUP-tagidi loukhide. adubu makhoina leptana eingonda copy thaabirakkhi ngasi faaoba. eina maalem asigi mafam amada hekta leirabasu adumak eina MARUP paaba fanggani haaina thaajei.














PURNIMA-dagidi amukkhaktamak fangkhi lupaa kayaano kaaore. taamoo Jiten-nadi unabada chaang naaina pigani haaibirammi, adubu Imphal puba nupaaduna nongmatasu pirakte.














BHAARAT LEIMA-dadi dedication-ni, kuinasu fonglamde.

POKNAFAM Silchar edition-da ei-gi mateng oinanaba thaada lupaa 3,000/ pibirammi. aduga ei-gi leifam, chaafam pumnamak sinbi.

ei sel-gidamak thabak toukhidabani. punsiga saagonnaba sinfam amani. houjiksu ei-gi life style oina adum lei. aduga khittang kupthana hangbada kari paper-da haappaktoino haaina adum hangbiri. 









Friday 21 March 2014

WAAKOKLON HEELEL THILEL SALAAI AMAAILON PUKOK neinaba

WAAKOKLON HILEL THILEL SALAAI AMAAILON PUKOK (WHTSAP) amasung WAAKOKLON THILEL SALAAI AMAAILON PUKOK (WTSAP) kouba laairik ani lei. WHTSAP asina Khwaai Meetei Thougal Langgal Marup (ei-na fangjabana ojaa Waangkhemchaa Chingtamlen-gi site-tagi) aduga WTSAP asina ahal ibungo Thoukaachaanba-na Bengoli mayek-ta unam touraga 1960-gi anganba matamda fongdoktuna puthokpiramba (click toubiyu) ni. ojaa Chingtamlen-na taakpiba matung inna WTSAP asigi Meetei Mayek manuscript leite haaibasini aduga WHTSAP asigi Meetei Mayek manuscript-na Longa Koireng Khun-da leiba L Songkhup Koireng-gi imung manungdagi 17-10-1970 da fangbani haaibasu khangjare.

ojaa Chingtamlen-na WHTSAP asi fangdringei/udringei/neinadringei-gi mamaangda Laaininghan Naaoriya Fulo-na houdokpiramba MEETEI YELHOU MAYEK asina Meetei leibaak-ki asengba Mayek-ni haaina konjaramba adusu khangjare. eihaak-na WHTSAP amasung WTSAP animak paajadunasu houjik-houjik neinajariba asidi WAAKOKLON HILEL THILEL SALAAI AMAAILON PUKOK (WHTSAP) asini.

eihaakki mityengda laairik animak ariba laairik natte haaibasini, ing 1945 (Waangkhei Thambaalkhong-da Meetei Marup lingba) tagina 1970 faaobagi manungda houkhiba PUYAA SEMJINBA EHOU-gi manung chanba chirol changba laairik-singni haaibasini. masigi mataangda eihaakna pramaan kayaamarom pinaba hotnajari. lamaai khuding-gi neinajari. WHTSAP asi haanna neinajariba oibana - masi Manipur-da nongchuplom-gi sikkhaa (western education) changsillaklaba matungda isallambani haaiba pramaan-si Meetei Mayek-ki manuscript-ta BRACKET sijinnaramba asikhaktanasu adum oire haaibasi eihaak-na thamjakhibani.

laairik/puyaa ani asi puthoraktringei mamaangda Meetei maalem-da laairik/puyaa asigi maramda knowledge leiramde amasung MEETEI MAYEK (KANGLEI MAYEK haaina khangnaramba) asigi iwaai-inin-su kanaa amattana khangnaramde. laairik ani asina thoraktringei mamaangda MEETEI YELHOU MAYEK (Laaininghan Naoria Phulo-na puthokpiramba mayek) ki knowledge leiba (1960 faaobada Manipur-da Yelhou Mayek-pu Meetei Mayek-ni haaina khangnarammi) ahal amana KANGLEI MAYEK-pu sougattuna isankhibani haaibasi makhaada pramaan pinaba hotnajari.

sillamba mee-gi waarol-ga konnana WHTSAP-ki lamaai 1


1. Paamheiba-gi matamda Malia Fambaalchaa-gi concept asi leiramde. amasung mahaakki kumsingda kum paaba houramde.

2. numit 15 changna sinbada Waakching-gi thaanin-da loifam thokte, loi haaiba asina taakpadi kum asina hougadouribasi Waakching-maktada oiba taare, nattragana Poinu-da oiba taare.

3. Chaaoba kouba kanaagumba sindokpa heiba mee amatta matamduda leiramde. iba-gi thabak asi konungda khakta leibani madusu akhannana iba heiba ama anidagi henna leiramde. Akhan-ahei maaichou-singna haairaga khut ningthina iba heiba amda ihangadabani. Chaaoba kouba amana hekta sindokpa yaaba natte.

4. Ipungloinapa mapu haairibasi Apokpa laaininggi Ipuroi Apokpa adu semdoklaga haaibani. 'nungpung waakhataki maalem leisaapu inung pungtaki fukat chingkhat thankhatlakpa matamta' haairiba asisu Apokpa laainingdagini. Ingaaren oina inung pungda lupthaba, Thengguren oina leisaa thaanggatnaba hotnaba amasung Oksaaren oina thaanggatlakpagi waarini. masi tasengnadi Hindu-gi Saayon 10 (DASAAVATAAR) gi manungda leiba Masya (Ingaaren), Kurma (Thengguren). Baraaha (Okasaaren) haairiba ahaanba ahum asini. makhaa taarakpada Nongsaare (Nrisingha), Pisak (Baaman) nachingba laakkadouribani.

5. MANGAANG SALAAI haairiba concept asi Paamheibagi matam amasung mamaangda leite. MANGAANG haaibasi furup amani. furup asibu maaithiba piduna Meidingu Naothingkhong (663 - 763 AD) bu MANGAANG NGAMBA haaina khangnakhi. MANGAANG SALAAI haaiba concept asi anoubani.

6. iriba londaa asi ariba Meeteiron natte. ariba matamda inaramba masak khara makhaa-da thamjari-

'hayaa he khoimom laainingthou awaang faatlou laaimakhompa chingu yaaipi matummagi Atingaa ungleiching athuppata taaipang thawaai apakmaa pumnamana kacheng thaangkhok tukumpapu chaachan hounarakpa laaiyingthou-o'. (ateisu makhaada haaijarakkani)

WHTSAP asida L = R, P = B, k = G, ch = j, T = D oina mafam kharada sillaga paabiyu. houjikki meerol-na ngaangnariba asi chap chaana fangbigani. Paamheiba mamaanggi ayiba marol-sing houjikki meeyoisngna khangbada waana thok-i. adubu mataang asidadi thokte. laairik asi 20 century-gi londaa-da khonthok masing hanthahallaga ibani haaiba chap chaana khangba ngammi.

WHTSAP-ki lamaai 2/3

1. Paamheiba matamda sindok-i haairiba laairik/puyaa asi ningthou kanaa-gi matamda ibano haaiba khangba ngamdana lei. 'he ningthou-o' haaina hanggatliba asi ningthou kanaadano khangdana lei. Nanaa maaichou (Apoimachaa)-na liriba IKI LEISANGLEN AASANG NGAASAAPA NINGTHOU-gi waari asibu taariba atoppa maaichou 4 asisu kanaano khangdana lei.

2. masida palliba IPUNGLOINAPA APAKPA haairiba asi Apokpa laaining-na palliba IPUROI APOKPA adudagi theidoklaga semdokpa ming amani.

3. kari amatta leitringeida leiramba 1 (ama) asi IPUROI APOKPA aduni haaina Apokpa laaining-na tambibani.

4. 1 haairiba MAHAAK asina maalem semge ningduna INUNGPUNG-ta luppagi waafam ama pallibasi makhaa taana neinaningaai lei. masi Hindu concept-ni aduga Apokpa laaining-na lousinba waanguron-ni.

5. maalem leisaa fukkat thaanggatlakpa matamda inungpunggi saayon-na KAAMPI, LAAICHA, MAALANGPA chongthokle haairibasi MEI ISING NUNGSIT thokle haaibani. haairiba MEI ISING NUNGSIT LEIPAAK AATIYAA-gi concept asisu Apokpa laaininggini.

waanguron asida karim leiramdabagi leirakkadabasi AATIYAA-na haangadabani, matungda NUNGSIT, MEI, ISING amasung MAALEM LEISAA mangaa asi laakkadabani. masida MEI na haalhallibasi Laaininghan Naoria Phulo-na haaidokpada nungaainaba MEI ISING NUNGSIT LEIPAAK AATIYA haaina semdokkhibani, oirakkhibagi paring adudi natte.

6. masida MEI ISING NUNGSIT 3 asitabu saayon-ni haaiba paamliba asi 1 (ama) gi masaa 3 (ahum) ni haaina Naoria ahan-na haaibirambadu taanaba hotnabani.

7. MEI ISING NUNGSIT LEIPAAK AATIYA 5 (mangaa) asigi matungda numit thaa thawaanmichaak tagi houraga naapi singbi oiraktuna taaibang semlakpagi waanguron asi Ved amasung Upanishad-na tambibani.

8. Inunglon-na KHONGCHOM haairibasi Khununglon-da NUPI natte, oiroidabani. KHONGCHOM-gi Khununglon-du LAMCHAT NAAIDABI (makhong chombi/yaambi nupi) haaibani.

WHTSAP-ki lamaai 4/5

1. Inunglon LEICHIN-gi khununglon NONGFAAI natte. asumna CHUMTHAANG gisu NONGTHAANG KUPPA natte. Thawaanmichaak kheiyom 7 su cheion 7 natte.

2. SANAAMAHI-gi ming ama KONSEN TUREI SENGBA haairibasi Apokpa laainingdagini. aduga MEE KHAROUBA haairibasi SANAAMAHI-na ahaanba saakhiba taaibang mee adugi mingni. ming asi Apokpa laaining-ga mari leinaba text khaktada yaaoba ming amani.

3. Kanglei Mayek-na iba waari-da THAANGJING ching (thaanggattuna chingkhatlak-i haaibadagi koukhibani haaiba)gi waanguron changsillakliba asidagi khangba ngambadi saagatliba waari asi athengba matamgini haaibasini. Moiraang-na Meetei-da tillaba matungdatamak Meetei leibaak-ta Moiraang saaiyon amasung Thaangjing laai-gi waakhallon asi chaaokhatlakpani.

4. 'sanaa fampaal laangta' haaibasida SANAA haaiba waahei ama yaaosillakliba asisu Meetei leibaakta meeyaan-singga sakkhang maaikhangnararaba matamdagitamak sijinnaba houkhibani haaibasini.

5. lamaai 3 da laaiming 19 piraga lamaai 5 asida laaiming 18 haairiba asi maram ichaa chaanadri.

6. lon-gi arum-ayaang haaibasi LONMITLON-na chaaokhatlaklaba matungda khangbani. madugi mamaangda khanglamba natte. Naoria ahan-na arum ayaang lei haaibasi khanglammi amasung madu mahaakki YELHOU MAYEK-ta pallammbata nattana laairik kharadasu sijinnarammi. madugi matou louraga laairik/puyaa asidasu arum-ayaang khanghannaba 'lum mayek' asi sijinnaba oina toui. amaromda MEETEI MAYEK na iba laairik adumaktadasu masi sijinnarammbaga loina-loinana brecket ( ) sijinnaramba asinasu laairik asi nouna ibani haaibasi khangba ngamhalli. brecket-ki concept eikhoida changsillakpa asi Manipur-da nongchuplomgi sikkhaa youraklaba matungdagitani.

7. MEETEI MAYEK-na iba matamda /a/ lomba khudam oina Tomba, Chaaoba, mahaakna haaibanachingba asida yaaoriba /ba/, /na/, /ba/ asi ibada aa-nap sijinnaba asinadagisu masi Bengoli Mayek ibagi banaan kaanglon-dagi laapthokpa ngamdriba kanaagumba (Thoukaachaanba masaamak nattraga kanaagumba ama) na isallambani haaibasigi pramaan oiri.

WHTSAP-ki lamaai 6/7

1. 'Konsen Tulei Sengpa' haairibasi Apokpa laaining-gi texts-ta yaaoba 'Konsen Turei Sengba' aduni.

2. Brecket sijinnariba asi Manipur-da Nongchuplom-gi Skkhaa changsillaklaba matunggini haaibani. masi Meetei/kanglei Mayektasu sijinnaramba uri. ngallingei matamda Meetei Mayekta brecket-ki knowledge leiramba thengnade.

3. 'Ipungloinapa Apakpa' haairiba asi 'Ipuroi Apokpa' haaiba Apokpa laainingna sijinnaba term aduni.

WHTSAP-ki lamaai 8/9

1. 'sam' haaibasi inunglon 'singli'-gi khununglon natte.

2. 'mit' haaibasi inunglon 'mi' gi khununglon natte.

3. 'mi' haaibasi mami haaibani. mee saakhiba mi adudi mapaa ibungo Sidabana tarang thakta leiraga laaija thakta taaba mami adu machaa ibungo Sanaamahi-na saai haaina Myth-ta leibani.

mataang asida khangjinba yaabadi INUNGLON haaibasina 'ngallingei matam-gi lon' amasung KHUNUNGLON haaibasina 'houjik matamgi lon' haaibani.

***iruroi apokpagi mami yengduna saai haaibasigi nunggi oiba waa-di- MEI, ISING, NUNGSIT, LEIBAAK, AATIYAA haairiba mayaai mangaa asing absolute brahma oina leiringei matamda unmanifested oina leiba adubu SIDABA oina nattraga IPUROI APOKPA (APAKPA) oina personified toubani. aduga mayaai mangaa asina manifested oirakpada lengngi paalliba achat-chatta taaibangpaan asi oirakpani. haairiba mayaai mangaa asidagi taaibang mee asisu oibani. unmanifestation adugi manifested oiba saktam adubu taaibang mee oina louraga madubu mami yengduna saai haaina persinified toubani.

mayaai mangaa (MEI, ISING, NUNGSIT, LEIBAAK, AATIYAA) dagi ama waatpada mee hingde. tengbaanba asisu oide. anisi amana amagi mami-ni. amana manifested oiba (qualified brahma) aduga amana unmanifested oiba (absolute brahma). haairibasingsi Hindu scripture-singda mayek sengna yaaoi amasung APOKPA LAAINING-da mayek sengna fongdoklamba thengnei. WHTSAP haairiba laairik asi APOKPA LAAINING-gi texts paaraba amasung neinaraba meeyoi amana masak laaklaga masaagi oiba mawongda MEETEI MAYEK-ki iwaai-inin leirammi haainaba chirol touduna isinkhiba laairik-ni.


1. 'pisum', 'pi' amasung 'pa' haaibasi tongaan-tongaanba artha leijabani. amana amagi inunglon amasung khununglon-su natte.

2. Mei Ising Nungsit ahum asigi minglen mingkhei NAAKONG koude. amana amagi inunglon amasung khununglon-su natte.

3. 'Mei Ising Nungsit'-ki concept asi Hindu scripture-na mayol oiba Apokpa laaining-gi concept-ni. masi Meetei laaining-da leiramba uba fangde.

(makhaa chatthajarakkhigadaba)

http://e-pao.net/epPageExtractor.asp?src=MeiteiMayek.Journey_of_Life_with_18_Kanglei_Alphabets.html..

http://www.paochelkangleipak.net/index.php/en/wakoklon-thilel-salai-amailon-pukok-the-book-proclaimed-by-thoukachanpa-as-puya-published-in-bengoli-script-by-thoukachanpa

http://www.paochelkangleipak.net/index.php/en/puya-wakoklon-heelel-thilel-salai-ama-ilon-pukok-and-puya-wakoklon-thilel-salai-amailon-pukok

http://www.paochelkangleipak.net/index.php/en/wakoklon-hilel-thilel-salai-ama-ilon-pukok-the-original-puya-in-meetei-script

http://www.paochelkangleipak.net/index.php/en/puya-wakoklon-heelel-thilel-salai-ama-ilon-pukok-and-puya-wakoklon-thilel-salai-amailon-pukok

http://paochelkangleipak.net/index.php/en/wakoklon-hilel-thilel-salai-ama-ilon-pukok-transliterated-using-bengoli-script-by-chingtamlen

http://paochelkangleipak.net/index.php/en/puya-checked-by-the-national-archives-of-india-new-delhi-29-nov-1989

http://paochelkangleipak.net/index.php/en/wakoklon-heelen-thilel-salai-ama-ilon-pukok-puya-printed-with-a-new-font

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=853558044674124&set=o.129259570481922&type=3&theater 

Tuesday 18 March 2014

Meetei Mayek-si kok sam laai haaina paaramde



khannasi neinasi (with no negative intention)

"Meetei Mayek-pu /kok/, /sam/, /laai/ ... asumna paagadabani haaina houdoklambasi leikhidraba ahal ibungo Thokchom Thoukaachaanba Meetei-ni. ngallingei matamda Mayek asibu matou asumna paarammi haaibagi khudam leiramde. masi iyaamba oina tinnaba ahan Thoukaachaanba haaibasina houdokpirambani.

Thoukaachaanba haairiba ahal asi Assam-gi gaari driver-ni. mahaakna matam kuina langfeida koina chatlubadagi mayaamgi thengnarubada eikhoigisu iwaai-inin yaaona mayek leigadabani haaina khallubadagi semjinkhiba oiba jaatni. ahal adu mapukchel sengjabani, mahaak hinglamlabadi masi mahaakna toubani haaina adum sengna haaidokpiramgadabani adubu mahaakti leikhidare. mahaak leikhidrabanina, mahaakki machaa-manaao, manaai-singna onthokluba ngambasu nattre. madumakna chumlabani haaina chatnakhre. sengdokpiba ngambadusu leikhidare. leitrabanina mahaakna tourambaduna adum chumle.

Manipur sarkaar-na Mayek asibu /kok/, /sam/, /laai/ ... haaina paaba mawong asida yaaduna approve touba amasung Gazette-ta fongnaba waarep louba matamda eikhoi 3 (ming paambasingda khanghanjagani) na kanna yaakhidabani. adubu Manipur sarkaar asidi amana pammasu yaaba, amana pammasu yaaba angaangdumaaina leibanina eikhoigi waa adu taabikhidabani."

yaaningdaba fongdokkhiba ahal 3 gi manungda ama oiriba MU-gi retired Professor amaga taang 18/03/2014 da fon-da waari saannabada mathakki waafam asi fongdokpirakpani

NB: yaaningdaba fongdokkhiba ahan 3 asi kanaa-kanaano haaiba yaamna laaina khanggadabana maram oiraga ming fongdokchadabani. 3 sigi manungda 1 di leikhidare. 2 hinghouri.

maaigei amarom-da January 20, 2010 da paangthokkhiba '86th birth anniversary of Thoukachanba' gi thouramda mahaakpu 'Pioneer of Kanglei script' haaina panba thengnakhi. link pijari-

http://e-pao.net/GP.asp?src=19..210110.jan10

Bhaagyachandrana bikhaa niba houdokpa

ইনিংথৌ চীংথংখোম্বা (ভাগ্যচন্দ্র) না নুমিত ৭ নি ভিক্ষা চতখিবদু চাক্নী-ফিনিবা তম্বীবগী নত্তে. ঈশ্বরদা ভক্তি লৈজবা মতৌ ঊত্তুনা থাজরিবা লাই অদুগী মিং হেন্না চাওখতহন্নবা তৌখিবনি. থাজরিবা লাই অদুদা কতনবা থাজবা ভক্তশিংদগী ঈশ্বরগী মিংদা অঙম্বা কতনরকপা অদু খোমগতপনি. নোল্লুকপা ঊত্তুনা নিংথৌ মশামক্না অচাউরম থাদোক্লগা ভিক্ষা চতখিবনি.

য়াওশঙ ভিক্ষা নিবনা মীগী মীনাই ওইবা তম্বীদে অদুবু লাতচরিবা লাই অদুগী মনাই ওইদুনা নোল্লুকপা ঊতপা তম্বী, অচাউরম থাদোকপা তম্বী.

ফোটোঃ গৌরগী চতনরোলশিংবু লান্না শন্দোক্তুনা ফত্তনা উহন্নবা হোতনরিবা থৌরাং অমা.
  • Bijendra Konjengbam and 5 others like this.
  • Erei Ngamba Adubu Oja luribadi mana tourambadu gi matou tamduna Yaoshang numit manganise Holi onthoktuna Suni nomni kaobamakhei wada paisa tanbagi wakhal na luchingduna mounaha amasung uniform setlaga meeyambu ngaksengani haina thorakliba ling na peisa nibagi chang sum chahi2 gi hengatlakpasi ni.
  • Nd Hodamba হৌজিক তৌরিবসী নুংগী অর্থ কদোমদা চতলিবগে হায়বদু নৈনবা য়াই. মতম অসীগা কয়াম চূশিন্নরিবগে হায়না য়েংবসু য়াই. হৌদোকপা মতমদা চেনখিবা নুংগী ৱাখল ঈরু অদু য়াওরিবরা হায়না য়েংবা য়াই.

    ৱাদনা শেল তানবা পাম্বগী ৱাখল্লোন অসী য়াওশঙনা পীবা মহয় নত্তে.
  • Yumnam Nonglen Mangang Yaoshang piba mahei ntte adubu yaoshng mattmdata touE kamai tourijatno moisingse. Taubagibudi yaoshnggi namaada peisa taanbasu oirmgani.
  • Nd Hodamba peisaa taanbagidi khangde adubu kummei ama oina nungaaithokpani haaina louba paammi.

    eikhoigi haraao-tayaamthoknaba kummei khara leiba fei. madugi manungda yaaosang-su ama oina louba yaai.
  • Yumnam Nonglen Mangang Nungaithokpani haina lauragebu, chatnariba peisa mayaamsida khllurabadi nungaithokpa ngamde marmdi senthok lmbi marang kaina leiba lmdam nttabana marmchadana peisa chatkhigadra yaamna wajei. Manipurda karmba harao kumheigi awatpa leiribage yaamandana kakthanabadum hotnari Org. & Assn. kharana.
  • Bhagirath N Jones um, yaosang da naka theng na pandam oibadei ANGANG mayam da 'niba gi' habit lei haibadudi ..it is a baseless accusations. Its like we are finding a fault for our weakness onto some none existent thing, rather we can have some modifications on the system, on giving education to the growing children ON BEING HONEST with oneself//give due respect to elders/teachers/friends / women and OTHER hiumans of different faith.
  • Nd Hodamba O I A haaiba formula ama leirambani.

    O- Observe (khudingmaksi observe touba yaai)

    I- Interpret (positive oina aduga netive oina)
    A- Apply (positive oiba adu lousanba)

    YAAOSANG asi goura laaining chatpa Meetei-dadi positive Interpretaion piraga generation naaina Apply tounaba ngaaktani.

    emic perspective amasung etic analysis leiba yaai.