Sunday 28 October 2012

MERAA WAAYUNGBA amasung MERAA THAAOMEI THAANBA NEINABA


WAAHOUDOK


MERAA thaa asida Manipur-da paangthoknaba naat-ka mari leinaba thouram parengsing-di Meraa Chaaoren Houba (Laainingthou Sanaamahi Chaaoren Houba), Durgaa Pujaa, Kwaak Yaatraa, Bakri Eid, Meraa Hou Chongba (Meraa Waayungba), Puyaa Mei thaaba ningsing thouram, Kut Kummei, Dipaawali, Meraa niyom asinachingba asini.

Handak 2012 ki MERAA thaa asi Meetei Calendar-sing-gi mot matung inna October taang 16 asidagi hou-i. October taang 15-da LAANGBAN thaa loiba (30ni) thaasi numit oiraga mathang-gi numit October taang 16 asida MERAA nongma paanba (thaasi matung nongma paanba) oibani. Masina November 13 da MERAA thaa loiba thaasi numit oigadabani.

Meetei ahan-singna thaajat paabada thaasi matungdagi thaanin/purnimaa faaobabu paankhatlakpa aduga thaanin matung thaasi faaobana sitharakpa haaina khutthek-ta paabasu lei aduga sitharakpa asi pandana nongma paanbadagi 30 faaoba paanba haaibasu lei. Adubu mataang asida paankhatlakpa amasung sitharakpa haaibasina henna paamjaba matou-du waareng asida leigani.

Khutthek-ta THAANIN amadagi atoppa THAANIN amafaaobana thaa saabasu lei. THAANIN matung nongma konbadagi khuthek houraga THAASI matung 15ni paanba THAANIN amada thaa louba thaaban asi waareng asina henna khutloina thok-i amasung sougatli. Mityeng asidagi haaiba taarabadi October 29, 2012 ta MERAA WAAYUNGBA (MERAA HOU CHONGBA) numit asi THAANIN numit-ni.

MERAA WAA YUNGBA amasung MERAA WAA FUKPA haaibasi THAANIN amada yunglaga mathanggi THAANIN numit-ta fukkadabani. Maram aduna MERAA WAAFUKPAsi November 28, 2012 ta taari numit asi meetei calendar-gi matung inna HIYAANGGEI-gi 15 suba numit-ni. HIYAANGGEI-gi 15 suba numit-ta MERAA WAA FUKPA asi maram chaade. Masi THAANINda thaa saaba khongchat-ki matung inkhiba aduga Meetei calendar-gi thaa paabaga lengtheinaba khongchat amani.

Amabu oirabasu amabu oirabasu MERAA THAA asida MERAA WAAYUNGduna MERAA THAAOMEI THAANBAgi chatnabi amadi meerol kharagi mamaangdagi houna chatnaduna laakli. Adubu masi karigidamak thaanbano haaibagi matang asida chamamnaba amasung naakan naama chingba waarol kayaa ama saagatnaduna leiba thengnei. Waareng asina MERAA THAAOMEI THAANBAga mari leinaba waarol khara neinanaba hotnari.

MERAA WAAYUNGBA amasung MERAA THAAOMEI THAANBA-gi THAAJANABI

MERAA WAAYUNGBA-gi tongaan-tongaanba thaajanabi kayaa lei. Makhoisingdudi-

1. Meetei-na Laainingthou amasung Laairembi-sing asi Soraaren laairipaak-ta lei haaina thaajanei.  ipaa-ipusing-na sikhraba matungda laairamlen-da chatkhi aduga laairamlen asi nongthakta lei. Maram aduna nongthakrom-da awaangba waa yungkhattuna meiraa thaallaga machaa-masu amasung machaa manaai-singna nungaai yaaifana paalli haaiba taakpani.

2. Maraam-gi fungaawaari ama (A Short Story of Indigenous Communities of Kangleipaak: The Tulu Maram) da asumna chingmee tammi machin manaao oiramba aduga manaaona tam-da leikhraga chahi khudinggi tampaakta leiba yumthong khudinggi meikhu khuhallak-u haaina paaomennakhi. Yum masing hengatliba makhei yumthong khuding-gi meikhu khuhallaknabasu haainakhi.

3. masiga maannarap touba mawongda Meetei-gi chinbung saahitya (oral literature/folk literature/verbal art) gi manung chanba thaaja waari (legend) nattraga funggaa/chaakngaai waari (folk tale) oina Meraa thaaomei thaanbagi waari asi chingmee tammina machin-manaao oiramba amasung mayaamba chingmee-na chingda kakhiba aduga manaao Meetei-na tam-da leihouba adu chahi kum-on khudinggi paao faaonaba oina mayaambana ching-da laanmei (laammei/lammei) thaarakke aduga manaaona meiraa waangna thaanggattuna khanghallak-u haaina paaomennakhiba adu ningsingnaduna chahi khudinggi laanmei thaaribani, MERAA THAAOMEI thaallibani haaibasini.

Ahumsuba waari asida yumfam oiraga Meetei-na Meraa thaaomei thaanba asibu chingmee-tammee-gi machin-manaao oibagi nungsi mari taakpa thouram amani haaina luna khannaribani. Maram asidagi Meraa waayunggadaba numit-ta MERAA HOU CHONGBA thouram sinduna chingmee-tamme pot-chei laannaba, charaa tamminnaba, haraao mathoi kaaduna jagoi khuthek tamminnaba thouram sinnaribani.

RITU TARUK amasung THAA TARAANITHOI

Meetei-na chahi ama haaibasi thaa taraanithoina saai aduga masi ritu taruk-ta thaa ani-anina pui. Ritu tarukpu puba thaa ani-ani adudi-


Sajibu, Kaalen - Olaangthaa
Ingaa, Ingen - Nongjuthaa
Thawaan, Laangban – Asit-awaanthaa
Meraa, Hiyaanggei – Naakenthaa
Poinu, Waakching - Ningthamthaa
Faairen, Lamtaa – Yenningthaa

LAANMEI KARAMNA CHAAKPAGE

LAANMEI bu LAAMMEI amasung LAMMEI haainasu khangnei. Masi Meraa-dagi Waakching faaobagi manung-da chaakkadabani. Maram-di Thawaan faaobada nong chuba-gi chaang hanthakhraba matung Laangban-da nungsaa kanna saaraga Meraa-dagi mayol kangsinba houduna unaa-singnaa amasung paambising kangsillak-i. Lammei chaakpa asi makhal anida fang-i. Amana mahousaa-gi oina chaakchaba lammei aduga atoppa amana khutsem-gi oiba lammei.

Akangba U nattraga WAA asi nungsit sittuna taknabadagi MEI houduna chaakpadagi akangba masel laamsinnaduna paak sanna lammei chaakpa asi thok-i. Mee taaba mafam-da thaaba mei-gi meiri-na waangna paaikhatkhiba amasung nungsitna humduna pukhibadagi akangba chingmaaida taaruduna lammei chaakpa asi thok-i. Masi mahousaa oina chaakchaba lammeini.

Haairiba unaa-singnaa, uri-waari kangba matam asida ching-da khundaaba chingmee-singna paamlou unabagi-damak chingmaai khonna mei thaadokpadagi lammei chaakpa asi thok-i. Masina khutsem-gi oiba lammei-ni.

MERAA THAAOMEI KARIGI THAANBAGE

LAANGBAN loiraga MERAA laak-i haaibasi ahan-singdusu khangkhibani adubu makhoina "laangban Meraa kaaba" haaide "Meraa Laangban kaaba" haai. Haariba Meraa laangban asida tin-kaang kalle haaibasi ahan-singduna fangba folk knowledge-gi matung inna mayaamda cheksin waa haai “Meraa-laangban kaare, tin kaang kallani, cheksillu."

Mathakta panjakhriba ritusing-gi marakta anisuba ritu oiriba NONGJUTHAA asida tin-kaang pumba marum thuduna machaa pokpada nattana prakitigi anou-anouba saklon kayaamasu thokhalli. NONGJUTHAA asigi matungda laakpa ASIT AWAANTHAA ritu asigi anisuba thaa asi haairiba marummsingduna machaa onduna mapaanggal laakpa matamni. masina NAAKENTHAA Ritu-gi ahaanba thaa asifaaobada makhoigi mapaanggal asi henna kankhatlakpani.

asumna ritu taruk asigi manungda NAAKENTHAAgi ahaanba thaa MERAA asi chahi amagi manungda tin-kaang khwaaidagi henna kanba thaa oibani. Meeteina thaa asima chingmee-tammi-gi oiba machin-manaao oibagi waarida yumfam oiraga MERAA THAAOMEI thaannabagi chatnabi semgatlak-i. Labuk-lamhaang amasung yum-gi akoiba ukhong waakhong, yenakhaa-lukhaa-da leiba mit-na ungamba amasung ungamdaba tin-kaang mayaam aduna imung-da thaanba thaaomei-gi meingaan adu ubada paaisinnaraktuna tin-kaang-gi oiba achouba laan ama maaiyoknahalli. Masidagi saafanaba maram oina awaangba-da (chaaoraak-na yum-gi yaanglen-muk waangna nattraga maannarap touna) meiraa chingkhattuna ngaalhallaga tin-kaang-singbu meingaal adu tamna kouthoktuna imung adu kanbani.

meeyaamna paak sanna paangthoknaba chatnarol adu legend ama oina semgattrabadi chatnahanba ngamde. maram asidagi chingmee-tammee-gi machin-manaao oibagi waari aduda lammei amasung meiraa thaanbagi waari asi paansinduna saagatkhiabani. Waari semgatpadana yaadaduna laai-tin-gi oiba thouramgi kayaat kaanglon kayaa amasu haapchinduna tangaai fadana tougadaba thouram ama oihanba ngamkhibani.

LAANGBAN-da nattraga HIYAANGGEI-da nattraga atei thaa-singda thaa ama chupna meiraa thaandaduna MERAA thaa-da thawoina thaallibasi panjakhriba maramsing asi leibagini. HIYAANGGEI amasung POINUda eikhoina tin-kaang kayaamarom thengnaribasi MERAA-da thaa ama chupna maanghallamdrabadi kayaada khudong chaaramloidabano khanbada akibagi masakni.

matou asumna YAACHANGBA-gi dhup-thaaomei thaanaribani. aduga san/iroi sanggon-da kaangmei khunaribani. YAACHANGBA matam-gi amam-angaan sinnarakpa matam asi nongmagi manungda khwaaidagi tin-kaang kanba matamni. YAACHANGBA matam-na nongmagi manung-da khwaaidagi tin-kaang kanba matam oibagum chahi amagi manungda MERAA thaa asina oibani.

eikhoina numit taarakpada thong-thongnaao lonsinnariba adusu imungda thaanba meingaan uduna paaisillakkadaba tin-kaang sing adu changlaktanabani. aduga imungda numidaang amam-angaan hek sinnarakpada tin-kaang houribaduni. matamduda faadokhourabadi nattraga taanthokhourabadi numidaang aduda thengnagadaba tin-kaang mayaamdagi kharamakheidi saafana leiba ngamlibaduni.

MERAA WAAYUNGBAGI PUWAARI

MERAA WAA yungduna MERAA THAAOMEI THAANBA houbasi Dr. M T Tomchou-na iba waareng MERAA WAAYUNGBA: HOURAKLON AMASUNG NUNGGI WAA (Poknafam, October 27, 2008) da khut-i laarik FAMLON amsung LOIYUMBA SINYEN-gi waafam palladuna Meidingu Garibniwaaj-ki matamda haapkhiba famdou Khullaakfam Masin-gi mataang pallakpada “Meraa thaaomei waa katle” haaina irammi haana fongdokli. Waafam asigi matung inna MERAA THAAOMEI THAANBA asi Meidingu Paamheiba (Garibniwaaj, 1709 - 1748) haaktaktagi hourakpani haaibasini.

NAAT-KI OIBA PARAM

MERAA WAAYUNGBA numit aduda imung adugi ahal oiba aduna fiseng setlaga thouraang thouduna thamlaba waa adu yaachangba matam-da heiruk taang-ga paana taang-ga yaaona sumaanggi awaang amasung awaang nongpok oirapna yunggani. Yunggadaba waa adu maton lomba nattaba (soiromdaba) aduga tinjang-kaaijangdaba oigadabani. Waa adu kakpa matamda mataang masing adu chang taaba oigadabani. Waangbagidi akaknba leite, yumgi yaanglen henba nattraga taaba yaai adubu mee marep ani/ahumdagidi soidana waanggadabani.

MERAA WAA yunggadaba ukhul adugi mayaada konghut machaa amasu tou-i. Aduga madu ising thanna haappi. Asumna MERAA WAA adu yungkhatlaba matungda MERAA THAAOMEI (nungsit-na muthatpa ngamdanaba paambei amada meiraa adu yomsillaga. konnathangda sunu tin ama mahut mahut khara hutlaga maaiyon amana khara laaona faatlaga laalten ama haaptuna chingkhatli) pullaba thouri adu chingkhatkadabani.

Chingkhattringei-da laairon nattraga laaisol oina haainaba marol adudi-

Amam leima changkharo
Angaan leima thoraklo
Paan-gi numit changkharo
Nung-gi numit thoraklo
Nungthil-gi angaanba changkharo
Ahinggi amamba thoraklo
Tinmu laaimu makheina
Meraa Mei-da lomkharo
Mee manu saa manu laai manu khibikna
Meraa Mei-na chaakthekkharo
Haa nungkaang haa laraa
Yaaibee nungngou pimaba
Chingu korou ayengba
Waangba ningthou paanjumba
Chingu nangna korou masekpu fenthabiyu
Nongdon-gi mangaanbu saanthabiyu, khaaithabiyu.
-Dr M T Achou-dagi

Laairon asi haaiminnaraga Meraa thaaomei chingkhatkadouriba waa aduda khurumgani. Aduga thouri adu yetthangba khutna ‘hayi’ haairaga chingkhatkani aduga oy-na chingkhatpa matamda ‘hayaa’ amuk haaigani aduga amuk yenta sinbada ‘hayum’ haaigani. Asum-na ‘hayi, hayaa, hayum’ haaira- haairaga chingkhatkani. Chingkhatlaga mafam chaana leihallaba matungda thouri adu chingkhatliba meesak adugi khoidou mapaa chap chaana Meraa waa aduda punsingani.

WAAROISIN

MERAA WAA yungduna MERAA THAAOMEI THAANBA asi mapaanthong-gi mityeng-da chingmee-tammi anigi machin-manaao oiba waari-da yaamnamak nungsina saagatpada nattana laaining-kaanglon-gi oiba athuppa masak kayaa amasu yaaohanduna iningthou Paamheiba matamdagi chatnarakli. thouram asina nung-gi oiba ningthijaraba kaanglon kayaasu puduna chatlammi.

Laalten thoktringei matam-da meetei ipaa-ipusingna kari sijinnarambage haaibadu thijinbagi tangaaifadaba leiri. Nungsit-tagi ngaakthoktuna numidaang chuppa ama chaakhanduna thamnabagi paambei adu yaamnamak maru oibani. Houjikki matam-da electric bulb oina ngaalhanba asi paandam adu chap chaana fangba ngamde.

Asumna chinbung saahitya-gi waari amasung natt-ki oiba laaining-gi kaanglon-ga iroinaduna putharakpa chatnarol asina piriba scientific oiba waahanthok asina Meetei haairiba furup-kaanglup asi yaamnamak khumaang chaaosinba mawonggi punsi mahing amada tin-kaang-singdagi kanjaduna laainaa-laaithung kayaadagi kokchanaba hotnarammi haaibasi eikhoina uba fang-i. Yaamnamak scientific oiba process amada Meraa thaaomei thaanbagi thouram asi thaa ama chupna chattharambani.

Mityeng asomdagi haairurabadi Hindu-singna MERAA thaa asigi thaasi numit-ta Dipaawali haaiduna meiraa pareng thaanba asidagi henna Meetei-gi chatnabi asina fei haaidaba ngamde. Maalem asida leiriba chaaokhatlaba meeyoi furup-singdagisu heeram asidadi Meetei-na yaamnamak khumaang chaaosinna leiramba asi uba fang-i. Asigumba chaaokhatpa waakhal khanba ngamba, haksel kaanglon chaaokhatlamba amadi prakiti-gi khongchat asina purakkadaba amaang-ataadagi masaabu ngaakthokchaduna hingjaramba ipaa-ipusing adugi eikhoi machaa-masuni haaibada tasengna chaaothokchaba pok-i.

6 comments:

  1. Oja Hodamba Mera wayungba-ga Kartik deepak(akash dipa) haibasiga yamna mari leinei.

    http://books.google.co.in/books?id=LexraSEgRfIC&pg=PA331&lpg=PA331&dq=why+sky+lamp+in+kartik+month&source=bl&ots=0i49ZZ-mRI&sig=xDSW23-V3yU6oaV2y-DgWasdl7w&hl=en&sa=X&ei=0KoRVOrjBtGSyASP8YGQAg&ved=0CCwQ6AEwAw#v=onepage&q=why%20sky%20lamp%20in%20kartik%20month&f=false

    http://books.google.co.in/books?id=W-9Hq-DOXnEC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=why+sky+lamp+in+kartik+month&source=bl&ots=ZSMeAT-REL&sig=c3yJgxB-kBjrzCjRl_oxkxKBL8k&hl=en&sa=X&ei=0KoRVOrjBtGSyASP8YGQAg&ved=0CC8Q6AEwBA#v=onepage&q=why%20sky%20lamp%20in%20kartik%20month&f=false

    ReplyDelete
  2. Glories of Kartika Masa

    Quotes from Vedic scriptures

    “In Kartika month, after bathing in the morning, one should worship Lord Damodara. At night, one should light brilliant lamps filled with either ghee or sesame-seed oil, and place them in these places – in the Lord’s temple, around the base of tulasi plants, and in the sky. During the month of Kartika, one should eat only vegetarian foodstuffs and the Lords prasad remnants. There should be incessant harinama-kirtana and smarana. The sole activity to be done during the observance of Damodara-vrata is the worship of Sri Sri Radha-Damodara.” – Srila Bhaktivinod Thakura

    ReplyDelete
  3. http://iskconbengaluru.info/glories-of-kartika-masa/

    ReplyDelete
  4. Thajanabi suklei elite. History oina lei. Nangna pariba lairikto semjinllabsantidas GI matungda Lanna shantokkhiba mythology oihannaba. Hotnakhibaduni. Puya may am alma nakhoigi sanyidasna meithahallaga meetei eikhoigi puwari mangkhragani haraoribadu nongdambana tambirambana amazing tambibana ngasidi meetei eikhoisu nungngalle. Tarunu kangleicha pumnamak eepa eepugi asengba puwaridi meeteina puthorakpa puyana khanggani.

    ReplyDelete
  5. Explanation goes from particular to particular or specific to specific and no generalization has been achieved in the article as if it is an ethnic or local ritual without any scientific interpretation for all folk rituals in the month around the globe culminating to ethnocentrism in folkloristics.

    ReplyDelete
  6. articlesigidmk iyambabu thamoisengna thagatchari

    ReplyDelete