Friday 4 April 2014

MEETEI MAAICHOU TARET ki manungda MAYAANG BAAMON ama yaaori

laairamlen-da laainingthou laairembi-gi thougal touriba CHINGU MAAICHOU TARET

WAAHOUDOK:

Meetei leibaak-ta paankhiba ningthou-singgi matam-matamda maaichou (Royal Scholar)-sing leinarammi. Khudam oina, Meidingu Khaagemba-gi matam (1597-1652) da leiramba maaichou-singni haaina yaanaba makhoi 5 adudi (alphabetical order matung inna)-

1.     Apoimachaa
2.     Khaaidem Tenba
3.     Konok Thengraa
4.     Salaam Sanaa
5.     Yumnaam Tomba

Maaichou 5 asina Meidingu Khaagemba-ga loinana tunglamchatki maramda khannaba matamda Khaagemba-gi mapok ahum-na Meetei leibaak-ta ningthou oigani. aduga ahum suba mapokta ariba chatnabi maanglaga anouba chatnabi changsallaklagani haaibasi khangba ngamkhi. Chatnabi maangkhigadaba adudagi kanminnasi haainaduna sari waasakminnaraga thupnakhi haaina thaajanei. PAAMHEIBA haairiba ningthou asi Meidingu KHAAGEMBA-gi 3 suba mapok-ni haaina yaanei. Ariba chatnabi maangba amasung anouba chatnabi changsinglakpa thingnaba sari waasakminnakhiba maaichou 5 adusu matam youraduna saafonglaklaga paanminnakhi. Waasakminnakhiba matung inna Paamheiba matam-da saafonglakkhibani haaina thaajanariba maaichou 5 adudi (alphabetical order matung inna)-

1.     Laangol Lukhoi
2.     Louremba Khongnaang thaaba
3.     Moiraang Lalhaanba
4.     Ningombam Akong
5.     Yaambem Foubaak haairiba makhoi asini.

maaigei amaromda, Meetei lebaakta leiramba Maaichou-sing asi pullapna yengbada masing yaammi. Adum oinamak, kharatanggi ming pannaba oina thengnei. Ming palliba khara asigi manungda khwaaidagi maru oi haaina louduna ngasigi meerol-na khangnariba asidi CHINGU MAAICHOU TARET haaibasini. makhoi 7 asi khoyum laairemba taret-ki laangonni haainasu yaanei. Makhoi 7 adudi (alphabetical order matung inna)-

1.     Kameng Fadiba
2.     Konok Thengraa (Khaagemba matamda leiramba)
3.     Laangol Lukhoi (Paamheiba matamda leiramba)
4.     Leisaang Khomaa
5.     Louremba Khongnaang thaaba (Paamheiba matamda leiramba)
6.     Moiraang Lalhaanba (Paamheiba matamda leiramba)
7.     Saamurou Chigong.

Kari-karamba mityengdagi maaichou taret-ki ming asi makhoi taret asina oiribano haaiba khangba ngamdana lei. Makhoising asi matam amattagi nanttraga meerol ama-ani tungtha-maangthagisu natte. amaromda, Saamurou Chigong-di Saamurou machaa-singna uba khuding-gi maraal leiba mee-ni haaina fubikhiba meesak-ni. Mayaamna fubiba, otpiba, neibiba adudagi mapukning nungsiduna, mathawaai sokna Saamurou machaasing-da onsillaga ‘nakhoigi marakta mingchat leiba afaaoba mee amatta thorakpa ngamdaba oiro’ haaina abhisaap tourammi haainaba meesak-ni haaiba chinthaang waarisu lei. Aduga amarom-da Moiraang Lalhaanba haairiba meesak asina Paamheiba-gi matamda KATWAAN haaiba fam puduna ningthou thougal touramba meeyoi-ni. Paamheiba-ga nungsi chaannana leiminnaba mari adu tattanaba masunupi faaoba Paamheiba-gi majaa ibungo Ngoubraam Saai-da thaajaduna ngaai sen oinaduna paankhiba meesak-ni.

Aduga yaamna pukning chingsinningaai oiriba waafam amadi- Laairamlen-da Laainingthou Leimarel-gi thougal kaaidana touminnei haaina lounariba CHINGU MAAICHOU TARET asigi manungda MAYAANG BAAMON ama yaaoramba asini. Meetei-gi athoiba MAAICHOU 7 ki manungda yaaosallamba Mayaang Baamon adudi atei kanaasu natte, Meidingu Khaagemba sanaa haaktakta sanaa thougal fanglamba chingu maaichou KONOK THENGRAA asini.


KONOK/KANAK:

Kanau (Uttar Pradesh) amasung Thengra (Madhya Pradesh)
KONOK/KANAK haaiba waahei asi GONOK/GANAK haaiba waaheidagi oibani. Ngallingei matamgi Meeteiron-da haaidokpada voiced stop sound /G/ asi leiramdabana maa-gi mahut sinba ngamba voiceless stop sound /K/ na mahut sinkhiba (@ nativisation) asidagi GONOK/GANAK-pu Meetei-na KONOK/KANAK haaina haainakhibani. Haairiba GONOK/GANAK asi ASTROLOLOGY-na sinfam oiba furup amagi mamingni ('Ganak is a caste of traditional astrologers'). Meeteiron-da masibu SANDHONGLON koui haaina thengtharaba matamda khangnarakkhi. GANAK/KONOK yaaona Mayaang baamon-singsi Uttar Pradesh nattraga Madhya Pradesh-romdagi awaang nongpok Bhaarat-ki lam asida laakpa oina uba fangngi. ('During 1509 – 1686 AD, 11 talented Brahmins came to Assam from Kanau, Uttar Pradesh'). Bengal faaoraga Takhel-dagi lamkhaai piduna tongaan-tongaanba mafamsingda chatnakhibada Manipur yourakkhiba oiba taai.

Furup adugi ming louduna furup aduda leiba meeyoi-singbusu GONOK/GANAK haaina khangnarammi. Makhoina Meetei leibaak-ta laakpasi ‘Cheithaarol Kumbaaba’da laachallamba thengnade. Adum oinamak, MEIHOUBAROL SANGAAI FAMMAANG-gi manung channa yaaoba BAAMON KHUNTHOKLON (BAAMON PURAAN) gi matung innadi Meetei leibaak-ta GONOK/GANAK laaktuna leiraba houbasi makhaagi asumna uba fangngi-

1. Meidingu Nong-infaaba haaktak (1523-1524) ta GONOK MUNIRAAM kouba ama laakkhi.
2. Meidingngu Mungyaamba haaktak (1562-1597) ta GONOK THENGGRAA (KONOK THENGGRAA) asi uba fangkhi.
3. Meidingngu Paaikhomba haaktak (1666-1697) ta GONOK SUBOL amasung GONOK BALARAAM haairiba machin manaao asi laakkhi.

THENGRAA:

Madhya Pradesh-ta leiba THENGGRAA kouba khunggang
Meidingu Mungyaamba-na pokpa angaangsing-gi ming-da Khaagemba, Chingsomba, Saanongba, Mayaangnu, Koirembi, Tonsennu haaina koubasiga loinana lam maming pakna thonba angaang-gi mingsu yaamnamak thengnei. khudam oina- Serem Ngamba, Khaaroi Ngamba, Mungyaang Chaaiba, Chiraang Chaaibi, Takhen Chaaibi. Thingkraa Chaaibi asinachingba. Asumna ming thonba asi lam-sing adu ngamlakpa nattraga lousalluba nattraga chaaikhaairuba-nachingba matung ikaan kaannadana pokpa angaangsingda thonba oina toui. Khudam oina, ‘Cheithaarol Kumbaaba’-da iri, ‘Chongthaam Thaangnga-gi kum-di sok 1490 (1568 AD) …Chakpa CHIRRANG ngamme, Ibemma CHIRAANG CHAAIBI sung pok-e.’ –laa 27.

Mathakki angaang maming-sing asida yaaoriba THINGKRAA CHAAIBI haaibasina taakpadi THINGKRAA haaibasi lam amagi maming-ni haaibasini. Haairiba THINGKRAA asisu THENGGRAA haaibasidagi nativisation oina haaibani. Konna sound development laakpa matamda THENGRAA haainakhiba oigani haaibasini. Madhya Pradesh-ta THENGGRA kouba lam/khun ama lei ('Thengra is situated in Shahpura tehsil and located in Jabalpur district of Madhya pradesh. It is one of 227 villages in shahpura Block along with villages like Andiya and Pipariya. Nearby railway station of Thengra is Jabalpur'). Khun asi houjikti meeyoi 48 khaktamak lei haairi.

THINGKRAA haaina ‘Cheithaarol Kumbaaba’da palliba lam asi Madhya Pradesh-ki khun asidagi laakkhiba meeyoisingna Meetei leibaakta laaklaga Kangla-gi Awaang thangbada khundaaraba oirambasu yaari. Makhoina khundaaba mafam adubu Meidingu Khaagemba-na lousanba matungda machaa ibema ama pokpadagi THINGKRAA CHAAIBI kouba oibasu yaai. Assam-da laakkhiba Uttar Pradesh-ta leiba Kanau-gi Baamon-sing oibagumna Meetei leibaak-ta laakkhiba asina Madhya Pradesh-ki THENGGRA kouba lam asidagi laakpa oirambasu yaari. Makhaa taana thijinba nungaaigani.

Maaigei amaromda, Laaiyingthou Khaagemba-na 1614 AD-da keithel 10 hongba/houdokpa/sangaaba matam-gi AWAANG KEITHEN-gi mataangda THINGKRAA haaiba waahei asi panba thengnei. ‘Cheithaarol Kumbaaba’da haai- ‘Saairem Lukok-ki kum sok 1536 (1614 AD) … Awaang Keithen-gi laanming-di Laanggoi THINGKRAA-di khaa-ga thaa Thongnaang Mayaang Yaakhrek-ti Thakka thonna Ahong yuneinaye’ –laa 35. Mataang asida palliba THINGKRAA-asidi mee-gi ming oina panba oina toui. Masida eikhoi-na louba yaabasi KONOK THENGGRAA masaamakpura haaibasini. (makhaa taana thijinningaai leiri.) palliba waafam khara asidagi henna khangba ngambadi AWAANG KEITHEL asi Mayaang yaamna leiba mafam amada houdokpani haaibasini. THINGKRAA-na makhaa thaaraga Mayaang Yaakhrek-na thak thangbagi waa oina palli.


KONOK THENGGRAA:

KONOK THENGGRAA
THENGGRAA haaiba lam adudagi laaklaga GONOK (maming haaidaba) oina leirabani haaibadagi Meidingngu Mungyaamba matamda changsillakkhiba meeyoi asina (mahaakki khongloi khara yaaoramba yaai) leiraba lam-bu THINGKRAA haaina kouraga masaabuna KONOK THENGGRAA (Thenggraa-dagi laakpa Konok) haairaga Meetei-na khangnakhiba oigani. Mahaakna Meetei leibaak-ta thorakpa matamda masaagi nupi loinarak-i aduga lamdam asida sikhi. Mahaak asi Gouradesh (West Bengal) dagi laakpa (Mungyaamba-gi mamaangda laakpa oigani) Keilaswar-gi machaanupaa ahan Raghunaath-ka luna tinnaba marup-ni. Raghunaath-ti nupi ahum paannaba nupaa-ni. Mahaak-ki marup Thengraa-gi nupi sirabada thaa 3 gi angaang naaopuribi nupi atombi Saaikhom (Nongchup Haaram) chanu Chinti-bu piduna paannahankhi. Konok Thenggraa-na Chinti-da Keshore amasung Jibanaath pok-i. machin-manaao animak GURUMAYUM-da changkhi.

KONOK THENGGRAA-gi mataangda MEIHOUBAROL SANGAAI FAMMAANG-gi manung channa yaaoba BAAMON KHUNTHOKLON (BAAMON PURAAN) –da iramba parengsingdu thamjari-

‘Mungyaamba Maharaaj-ki haaktakta Gouradesh-tagi laakpa Keilaaswar-na matu mawaa loinarak-e. Raghunaath-ne Srinaath-ne 2ma pok-e. Raghunaath-na Ningel Laapkpi-ne, Kabo chanu Poraani-ne, Saaikhom chanu Chinti-ne 3 ma paannaduna Raghunaath-ka GANAK THENGGRAA-ga mataao saannei. Ganak Thenggraa-gi matu sirabada Raghunaath-ki matu atombi Saaikhom chnu-bu thaa 3-gi garbha-ga loinana Thenggraa-da pikhiye. Maa-na Keshore-ga Jibanaath-ka anima pok-e. Gurumayum-da changkhre.’ –laa 180

Meetei leibaakta thokkhiba KONOK THENGGRAA-gi maru oiba thoudok waari adudi-

Nouna KANGLAA saaba hounaba (kanaagumbana mathol 9 longba SANGLEN haai) afaba khenfam yengba heiba Thengraa-bu yenghalli. Thenggraa maaichou-na kupna hotlaba matungda piba matam khenfam adu asukki matik fei madudi matam adumaktada lafu ama thaahourabadi SANAA-GI LAFU THARO saatkani haaiba asini. Urep uyung tamduna saakhraba amatungda matam youraktuna lafu tharo adu saatlakpa matamdadi SANAA-GI LAFU THARO adu saattre. ‘gonok machin thi’ haaiduna yaathang taaothaduna leibaaktagi taanthokle. ikaaiba nanglaba Thenggraa-su Meetei leibaak thaadoklaga chatkhi. Cheirak asida ningthou manaai Paangan ama (MONOR KHAAN, konna KOMOL MAYUM yumnaak taakhibani haaiba) na mahaakki ingkhol-da maaichou Thenggraa-na piba pungfam adu kaaidana thaabada saatpa SANAA-GI LAFU THARO-ni haaiduna ningthou-da katlei. KANGLAA-gi urep uyung tamba adu U-na chaaobagi yungkhatnaba hotnabada pungfam soinakhiba oigani, Konok oiba Thenggraa-na machin thiba natte haaiduna manaai-sing thaaraga amuk khaamhallukhi. Ikaai khumnabaga loinana konungda pukhatlaknaba yaathang pikhi.

Ningthou manaai-singna sanaa yaathang matung inna khaamba chatpadu SEROU-da maaichou Thenggraa-ga thengnare. Waaram pumnamak tamlaga ningthou yaathang matung inna konung-da amuk hallaknabagi waafam-su tamnare, adubu Thenggraa-di amuk hansi haaiba yaakhidare. CHAKPI TUREL laanthoknaba hotnabada irel ama thengnaduna irupkhibadagi amuk hanna faaogatlakkhidare. Thenggraa-na irupkhiba mafam adubu houjik faaobada KONOK IREL haaina khangnari.

Waari asi liba-singna thoudok asi karamba chahida thokkhibano haaibasi pallamba thengnade, chumnagi waari adutabu ningsingduna maana-maana heijaba mawongda linaba khaktani. thaaja waari (folk narratives-ki manung chanba 'legend') oina leirambani. Waari asida yaaoriba thoudok asi thokpa yaaba matamdi- 

1. Meetei leibaak-ta ing 1606-ta Meidingu Khaagemba-na MAYAANG LAAN (PAANGAN) ngamduna PAANGAN-na Manipur-da paak sanna khundaaranabagi maram oikhi. 
2. Paangan laan-gi thoudok asigi chahi kayaarom matung, ing 1630 da KANGLAA mei houba thoudok ama thokkhi, maduda KANGLAA-gi furaa yaaona sokkhi. Mei-na sokkhraba KANGLAA-gi furaa/sanglen-asi amuk nouna 1631 gi Lamdaa 10 ni paanba Yumsakeisa-da saaba houi. Thenggraa-gi waari thoudok asi haairiba nouna saagadaba KANGLAA-gi furaa/sanglen asigi urep uyung yungbagi mataang oifam thok-i haaina louba yaai.

Pumnamaknasu Konok Thenggraa-bu SANDHONGLON SUBA (ASTROLOGER) ama oina khangneii. (‘Konok Thengra was an astrologer’) sinfam asibu Gonaa khotpa, Gonaa touba, Gonaa thaakur nattraga Paanji haainasu khangnei. (1936 ta Silchar-da famkhiba Nikhil Hindu Manipuri Mahaasabhaa-gi meefam-du ‘Gonaa Thaakur’ haainasu khangnaba Baachaspatimayum Khelendra Mukherjee-gi maandop-ta famkhibani. Ningthem Churaachaand-ga Gonaa Thaakur-ga luna tinnaba marup-ni. Maaigei amaromda, Laaininghan Naaoria Fulo-gi loinabi Sanaarei asi matamdugi SANDHONGLON SUBA PAANJI Moirengjam Jiban-gi machaa ningol-ni.).

Kanaagumbana Mayaang baamon, konok oibana masin oijaba Thenggraa-bu Meetei oihanningduna Thengraa haaiba natte, ngallingeida /r/ leiramde, THENGKULAA haaibani haaibasu lei. Aduga amaromda, yumnaak oina Gonokmayum haaina pisinbibasu lei. GONOKMAYUM THENGKULAA haaina Meetei oihanba paamba asidagisu eikhoina adumak mahaak asi baamon-ni haaiba lepthokpa ngammi.

CHINGU MAAICHOU TARET haaina yaanariba maaichou 7 ki saktam saagatlakpa

WAAROISIN:

2013-gi June 14 da KONOK THENGRAA-gi 738 suba mapok kum-on paangthokkhi. Thouram aduda leibaak-ki akhang-ahei mayaam saruk yaakhi. Sanaa Konung-gi Maaichou purel Maisnaam Apaabi, Maaichou Waangkhemcha Angom Ibochou; Meihourol Inaat Kanba Apunba Lup (MIKAL)-gi General Secretary Y Chingkhiengaanba; Maaichou Ningsing Khubham Construction Committee-gi Secretary Loikhaanganba; Moiraangthem Raamchandra Meitei; Haaobijam Deben Meitei, Khaaidem Manikumar, Haobijam Manaaobi Meitei yaaona paangthokkhibani. Handak 2014 gi June thaa-da paangthokkadaba mapok kum-on asina 739 suba oigadabani. Karida yumfam oiraga mapok numit loubano aduga Mayaang baamon amabu Meetei maaichou-ni haaina matou karamna CHINGNGU MAAICHOU TARET-ki manungda yaaohanduna ningsing thouram paangthoklibano haaibasi achouba amamba amani. amamba asi eikhoina matam saangnadagi konduna laakli. Makhaa taana meeyaamda asengba mangaal fanghanba adudi thijin humjinbada thawaai yaaobasinggi mafamda sinnajari.

 
Makhaa taana yengsinbigadaba-

·        Chanam Hemchandra (handok), MEIHOUBAROL SANGGAAI FAMMAANG, Handokpa masaa, Imphal, 2004
·        L Ibungohal amasung N Khelchandra (khom), CHEITHAAROL KUMBAABA, Manipuri Saahitya Parishad, Imphal, 2005, (3 suba khutnam)
·        Saraangthem Baramani, MEITEI NINGTHOUROL, Ayiba masaa, Imphal, 2011 (5 suba khutnam)
·        http://en.wikipedia.org/wiki/Ganak
·        http://villagesinindia.in/madhya_pradesh/jabalpur/shahpura/thengra.html
·        http://www.ifp.co.in/nws-14917-738th-birth-anniversary-of-konok-thengra/
·        http://www.populationofindia.co.in/madhya-pradesh/jabalpur/patan/.thengra

·        waari saanakhiba meeyoi khara



haapchanba saruk

Nurjit Takhelcha Luwang Maichou KANOK THENGKURA:- CHALAMBA ningthou gi E ni, khumanthem chanu THAREIMA da E hathakhibani, thagi khongkap lepkhiba thabum 4 surakpada nouna khunthorakpa KANOK MANIRAM da luhongkhi, lanbra haidudi eisu thiba loidri noi mayam ubada tangaifadana cment asi pikhrabani.Makha tana khumningai machak leijadri.
- - -
M.h. K Mayum Oja Nd Hodamba Nahaki wata si su nungairiye, Nahaki langol yamba Matousida su Amuk henna nungai halli, Mathakta paliba 

Laijinglen Victor Khuman KANGLAThomas Thongam Meetei > KANGLAEpu Maichau 7 ki haurakfam amadi makhoinalang-ngonduna sathupkhiba mafam sing:1. Lourembam Khongnangthaba----Atingkokmaru sidabagi lang-on ni, Lourembam sageidaLourembam Leikai da pok khi (Thoubal lomda)Angang oiringeida Chingu gi maming asiKhangpa (Khangba) kouwi...... Chingu nathupkhiba mapham d Kangla dani Chingthraolpambi oina leibani houjik. 2. Chingu GanakThengra-----Kanglei maikei ngakpa PukokIpudhou Marjing gi Lang-on ni, Poknaphamlamdam na Kumbi Khathong haina khangnaribamafam c ni, ipu na thupkhiba mafam na Chakpikarong gi Ganak hiden da sathup khi. 3..Nongmaithem (Langon) Lukhoi----AwangkoubruAshuppa na lang-on toubani, Poknaphamlamdam na Khaidem haiba khul asidani(imphal-jiri) lambi romda leibadani, Ipu na thupkhibamafam di Langon Chingda Likhalong oinathupkhiye. 4. Ipu Moirang Lalhanba----IpudhouThangjing gi lang-on ni, Poknapham lamdam naMoirang dani, Ipu na thupkhiba mafam diMoirang Pankoinung da Leihao pambi oinahouwi. 5. Ipu Tepipa (Debipa)----ChinguNongpok Ningthou gi laong ni, Poknaphamlamdam na Khongakhul Hairiba Haoba Khulasidani (houjikna Khurkhul lomda), Ipu asinaThupkhiba mafam na Maklang turel mayadaHeibi pambi oina sathupkhi. 6. Chingu Kharamthadoi-----Ipudhou Naodingkhong Pakhangba gilang-on ni, Mahak ki poknapham lamdam diNgaprum chingjel theldagi khara haitharagaleiba kharam hairiba khul aduda taranglen dagilakhi, Ipu na thupkhiba mafam di Laimatolchingthak ta Laiwa phaibok oina houdunasathupkhiye. ** Laigi nungshit leibakhudingmak lai maton ching youdaba yade"". 7.Chingu Samurou Chigong---- Ipudhou Khanachaoba gi lang-on ni, poknapham lamdam naSamurou dani, Ipu asina touge ningbadaathingba khudingmak ipudhou nongda lairelpakhnagbagi chirongna haibagum haidatpangambagidamak ipu asibu ipudhou pakhangbagichirong gum haiba ngamlaba "chi" pallaba kok"CHIKOK" haibadagi theitharaktuna "Chigong"haina mingthonkhi. ipu asina sathupkhibalamlen di hiyangthang lairembigi (ereima imagi) magai unungda HEIKRENG pambi oina lang-on duna sathupkhi

Wa Famsida khannaba yaba khara di lei
- - -
Leisem Yum Nd Hodamba Makhagi warol asi amuktang pabiyu amadi neinabiyu- Taha taha paokhum pibagi mahutta henna kupthana khanthabiyu. 

Manipur Poowari Neinaba: Maichou Kanak thengra Mayang natte. 

Loilam oiriba Manipur-gumba leibak amada masagi Poowari neinabada achumba poowarigi masak ama phangnaba hotnabada achouba awaba amadi oigani. Loi mapuna eikhoigi asengba masak adu khanghanba pamde. Phibam asi mayamna soidana ubiriba wapham amani. 

Manipur gi Poowari hanktana yenglakpada ahanbada thengnariba waphamsingdi Mamangthakta leiramliba lairik ayambana machu sanglaba maru-oina Laining liklam amadi feudal leingakki michangda leppa lairiksingna ayamba oiduna poowarigi asengba masak thiraknaba hotnabada maring maranghanduna lei. 

Puya Mei thakhibagi wapham-ngaktasu nattana Hindu Laining changsillakpadagi Manipur gi History ibasing da Kokta Manipur si Adungei Mahabharat ki Manipur aduni haina utnaba hotnajarakhi. Masina Manipur gi Poowaribu theidoktuna punaba hotnakhi. Madugi mahei ama oina ngasi eikhoi mayamna chamamnaribani. Chamamnaba asi Manipur na Ningkha Tamdribaphaoba leikhigani. Chamamnaba haibadi Meetei na chummi Meitei na chummi haina chamamnaba asina Manipur gi meeyambu punsinnaba ngamhande. Nakpak nakpak tanahalli. Masi India na yengbada yamna nungaijaba thouwongni. Phibam asina chamamnahanba haibasi Loi mapusing-gi pamjaba thouwong oiduna lakli. Maram aduna Manipur na Ningkha tamdribamakhei chamamnaba asi kokhiroi haibasi thajabada lallaroidaba wapham ama oirakli. 

Maram aduna Manipur gi Poowari ama chingthoktuna neinaba haibasi kanglon naiba (Scientific oiba) mityeng ama mathou tarakli. Eikhoina henna thajinsanduna magic manba history puthoknarakpasu yaodaba natte. Thouwongsing asi leiribamakhei henna henna chamamnaba thoklakkani. Khudam ama oina Maichou neinabada Chahi chahum chamari henna hingbagumna irakpa kayasu leitaba natte. Madumakti aranbani. Phibamsing adu henna Magic ta thajaba wakhal thenbagi thouwongni. 

Maichou haibasi karino? Wapham asigi matangda Group asina mamangthakta marik chumna naonab changli. Maichou ama oinabagidamak tangaiphadana masagi chahi asi Yangkhei gi mathakta leibana oigani. Maram aduna Ningthouna Maichoubu “Ipu” haina kounaribani. 

Manipurgi houkhiba kayagi wari singbuldagi houraga leibak ningthou gi mapangal marousing hapnaba mioi khara leirammi. Masi ahouba matamda Pongba tara haina khangnarammi. Pongba tara asi leibakki oina wakhal lousing chaoba amadi mathouna leiba mioisingna oigani. Pongba Taragi wari singbul asi Numit kappa haiba ariba lairik adudagi thengnabigani. Asumna Leibak Ningthou mapangal amadu marousing hapnabagidamak Pongba Tara leirammi. Khwai Nungjeng Pibasu Numit kaplaba matungda Pongba tarada manung chankhi. Matanga sida Numit haina pallibasi Thokliba numit asibu natte. Leibak Ningthou na sinmi ot neinabagi mayokta lakhiba lalhou adubu numit kappa haina panthei paorou oina irambani. Asumna Pongba Tara leiba asigi matung tarakpa wari singbulsingna Maichou haibagi wari singbul asi amuk lakhiba thengnabigani.

Manipur gi poowarida Mayang haiba wahei asi kadaidagi lakhibano amadi karamba phurup pu mayang haina khangnabage haibasisu kupthana yengba changli. Kyamba Ningthou haktakta 1504 da Mayangsingna landarakhi. Landa aduda kyamba Ningthou gi machanupa Nongthonba sikhi. Adubu Lanpham aduda Mayang lanmi ngamna tanduna Manipur gi ningkha tamba ngakhi. Mayang macha ama phaoba lanpha oina thamkhide. Matang asiwaidagi Mayang Leibakki wari singbul asi chaorakna thengna houba yai. Adubu mapham asida palliba mayang asi Ngasigi India gi leiriba Mainland leibaksing asi natte. Khudam oina UP, Bihar gi misingbu natte. Matam amagi Chachari-sing asibu mayang haina khangnarammi aduga Cachar asibuna Mayang leibak haina khangnarammi. 

Hindu lainingda ngaojaba kayana Kyamba Ningthou haktaktagi Bishnu lakpa hourakpagi wari singbul ama pukhattuna ngasigi Mainland India ga Manipur ga anigi marisi naksinnaba lanna sandok-I. Asengbadi matam aduda Kyamba Ningthou na Phangkhiba Bishnu gi Murti asi Mayang machana piramba natte. Pong Ningthouna khudol ama oina Murti amakhak pirambagi waphamni. Matang asi phaobada Mainland India gi mioising-ga eikhoiga anigi marakta naksinnaba mari leinadri. 

Kabomba Ningthouna panba matamda haibadi 1536 ta Tekhao Ningthouda Meetei ningol thajakhi. Masidagi tekhaolu gi houdoklakpagi wari thengnabigani. 1562 da ningthou oikhiba Kabomba gi haktakta Chachar gi Ningthouda Meetei Ningol thajakhi. Asumna yumlonnaba leibaksing-ga ngai-sel oinabagi mari ama lakpa houkhibasisu mayamna thengnabigani. Matang asida Mayang leibak amadi tekhao da Meetei Ningol thajariba asigi maru-oiba maramsi Yumlonnaba leibakka Ngai sen oiduna leibak mara tapna pannabani haibasi achumbani. Adu oiragadi Manipur ga yumlonnariba leibak hairagadi Burma, Assam, Tripura asinachingbasing asi oipham thokle loinana palliba yumlonnaba leibaksing asigi manungda Mayang leibak ama oire haibadu takli. Masi Kanglon naiba neinarol amani. 

Maram aduna Khagemba Ningthou haktakta leikhiba Maichou Kanak Thengkula ( Konok Thengra) haibasi Mayang natte. Manipur gi Yelhou mini. Mahakki Maming Konokmayum Thengkula kouwi, Apokpagi mingna Konokmayum Ngangoiba Kouwi amadi apokpigi mingna Thabungbi Kouwi. 

Kanak Thengra-gi wari singbul asi Khagemba Ningthou haktakta laphu pambida Sanagi Tharo satkani haibagi wari singbul asidagi mahakki masak asi poowarida urak-I. 

Kanak Thengragi wari singbulda Maniram kouba Hindu lamboiba ama pusillaktuna Kanak ki Mapani haina houdokliba asigi nung-gi oiba wahanthokti Kanak Thengra Khori Iyek neinaba Khorisuba (Astrologer) amani. Phibam asibu Hindu lainingda ngaojaba mioi kharana wakhalna sagattuna Panjigi thabak asi Hindu-gi Bamon-sing gi thabakni haina chingsillaga Kanak Thengrabu Mayangni haina utnaba hotnabada Manipur gi Poowaribu lanna semjinkhibani haibasi khanthaba ngamba mioisingna uba phangbigani. Michou ama oibada changdaba yadaba masil mayamgi manungda Khorilon asisu amani. Maram aduna Panjigi sinpham asi Hindu gi Brahamin kangbugi masilni haiduna pukningna lamsillaga Poowaribu natheikhibani. 

Waroisil: Manipur gi Poowari neinaba haibasi araiba ama oide maramdi atamnana chamamnahannaba wari mapungdi mannaraga theidok theijil touduna isinkhinkhrani. Lanna isinkhiba Tangkak kaya asigi yukhal ama haidoktuna kanglon naina neinadragadi chamamnaba asi kokpa ngamloi. Mayang haibasi kanabuno khangdana Mayang pallammi haiduna ngasi Uriba India gi Mainland leibak macha lamsinba yaheiroi. Thouwongsing asi chamamnaba asibu henna henna chamamnahannaba hotnaba phatta lousingni. Poowari neinaba haibasi taraina sinpham ama natte. Masi achouba mapung oiba sinpham amani. Lairik khara paraga yenglaga neinaraga matam lenduna wareng ibana Manipur gi poowari khangle haina machou saba achumba khongthang oiroi. 

Manipur gi Poowari neinabasingna yengminnapham thokpa waphamdi ahanbada Lairik asi iriba mioi asi kanano haibadu ahanbada yengminnaba chummi. Hindu da ngaojabasingna Mahabharat ka mari samjinnanaba kanna hotnagani. Maram aduna makhoina iriba lairik ayambada kadai kadaida theiribage haibadu yengminnaba chumgani. Anisuba Tangkak ama eikhoina wakhal thadaningai oiriba tanphamdi Hindu laining pamdabadagi thoklakpa Mioi kharana amauk iramba lairiksingda assimilate touba manba masanadi Purity maintain touwi haina khanjaba adubu wahanthokti sudaba haibadi kanglon naidaba neinarolda yumpham thonba lairik kayasu thengnagani. Mathakki ahanbada pijariba lairiksing asiga chaorakpa paring mannagani amadi theidokpham aduda theijinduna irakpa thengnabigani. 

lairik makhalsing asi ngasigi mirol na kanglon naina achumba neinarol amada mityeng changba tangaiphadaba leiri.

29 comments:

  1. machin thiba oidaba semjinba warini kanamata pabiganu.

    ReplyDelete
    Replies
    1. KAMI SEKELUARGA MENGUCAPKAN BANYAK TERIMA KASIH ATAS BANTUANNYA MBAH , NOMOR YANG MBAH BERIKAN/ 4D SGP& HK SAYA DAPAT (350) JUTA ALHAMDULILLAH TEMBUS, SELURUH HUTANG2 SAYA SUDAH SAYA LUNAS DAN KAMI BISAH USAHA LAGI. JIKA ANDA INGIN SEPERTI SAYA HUB MBAH_PURO _085_342_734_904_ terima kasih.

      KAMI SEKELUARGA MENGUCAPKAN BANYAK TERIMA KASIH ATAS BANTUANNYA MBAH , NOMOR YANG MBAH BERIKAN/ 4D SGP& HK SAYA DAPAT (350) JUTA ALHAMDULILLAH TEMBUS, SELURUH HUTANG2 SAYA SUDAH SAYA LUNAS DAN KAMI BISAH USAHA LAGI. JIKA ANDA INGIN SEPERTI SAYA HUB MBAH_PURO _085_342_734_904_ terima kasih.


      KAMI SEKELUARGA MENGUCAPKAN BANYAK TERIMA KASIH ATAS BANTUANNYA MBAH , NOMOR YANG MBAH BERIKAN/ 4D SGP& HK SAYA DAPAT (350) JUTA ALHAMDULILLAH TEMBUS, SELURUH HUTANG2 SAYA SUDAH SAYA LUNAS DAN KAMI BISAH USAHA LAGI. JIKA ANDA INGIN SEPERTI SAYA HUB MBAH_PURO _085_342_734_904_ terima kasih.


      Delete
  2. HA HA HA HA HA HA HA HA YAM HEINABU VAB NA SAGTLINE

    ReplyDelete
  3. Nachin thinune . G leitringeigi mamangda k leiram we . Gonok thondringeigi mamangda KO OK leikhrabani. Nangshi puya so manghannaba hotnaba mere mall. Ado meetei macha sing a nanggi semjin sajinba wahei amata tararoi. Tao tao kangleichasha meetei eepa eepugi waari lairik manghanba hotnaba kayasu kangleip ki Wang Ada leiraga kanna hotnari. Torunu kirunu meetei do laigi machni. Pl stop your misinformation campaign in social website you are not the only santidas like ............. meetei nungngalle.

    ReplyDelete
    Replies
    1. bro my name is Aken leikhuram i,am from sagolband salam leikai and i,want to say i,totally agreed with you aodmna hiriba mayamse yamnaa leibak macha tab wafhamni ei yajaning ngi eyamba.

      Delete
    2. bro my name is Aken leikhuram i,am from sagolband salam leikai and i,want to say i,totally agreed with you aodmna hiriba mayamse yamnaa leibak macha tab wafhamni ei yajaning ngi eyamba.

      Delete

    3. eyamba eigi ming aken khuman imphal west tagini eyamba gi wafham du nanou na completely agreed with and i,really proud as a real meitei bro you are one great..

      Delete

    4. eyamba eigi ming aken khuman imphal west tagini eyamba gi wafham du nanou na completely agreed with and i,really proud as a real meitei bro you are one great..

      Delete
    5. This comment has been removed by the author.

      Delete
    6. Aken leikhuram .. hodamba hairiba nupac eina mamangda khara magi status nachingba thengnakhre masi Christian chtpa mini haina thengnakhi mrm aduna mana meiteigi laining laisingc bu hinggthnba pamdbgi fjba wahei wata sijinnaduna meebu Lanna lmjingnba hotnbni mahak puya kharadi soidna neinrmgni marmdi matou karmba karmba mfmda fjba oidaba wahei wata mina thjgda mfmda hapchillga meeyambu makok ngaohncge khnbgi

      Delete
  4. Halo changduna Adum lei uu. Meeteigi puwari do meetei eikhoina Adam thijinjarage. Kharadi helle nangnalanna santoklibase. Haogi luhongbada map an naibi phanek set pro.

    ReplyDelete
  5. Meetei manba meetafamda santokpani. Kangleicha eikhoiginatte. Kangleichasingbu Lanna amchngnaba hotnaganu.

    ReplyDelete
  6. Eeidi nahanmakhei kana a yekpano onthoknaaphaajakhreda ,inbu maps mapuni khanduna laatpa hodambasi ngasidi uure. Meeteidi linjaose hatpaga Adam loisinkhre nakhoidi masida heijindana khotchindana linadugi mihunduga wari sannei as laini ka khurumdana you you. Bamonduna nakhoigi napara nattraga ta hours. Thiraga thuna hairakk uu.

    ReplyDelete
  7. pumnamak pajre adubu karamna lapkhraba maphamdgi karmna laklibno

    ReplyDelete
    Replies
    1. History khangdaba lairik heitaba anganglo ? History da Alexandar na Greek ki Macedonia dagi laklaga India gi ningthou panba leibak shingda ladakhiba dubu aeroplane tonglakkhibaro ? Chinadagi Huen Tsang amasung Magasthenes kouba doot shingna India gi Ningthou panba leibak shingda lalambadubu rocket tonglamgadaro ?

      Delete
  8. aduga amana matam aduda maichou 7 punsinnrakpa matamduda mitop yaoe haibc adum khangnrkkni .maichou 7 punbda mayang macha yaoramgnidi thajde

    ReplyDelete
  9. ND Hodamba adumgi warido yumfam yaodabaa warini meetei eikhoibu lanna sakdokpani meetei eikhoigi maichou taretta mayang macha yaokhiday semjin sajinduna meeyamda lanna paothokpiganu meeyamna mashibu thajabiganu haijari....... mama mapa haorakfam khamgdaba meena ngangba wani....

    ReplyDelete
  10. ND HODAMBA ..nangi warido yam tabada fanabu anungairine.. yumfam yaodaba wani eise thoubal district yairipok mamangda taba khun pechi dagi mamangda pangna chatlaga leiba lourembam haiba khuldudagini mafam aduda ebudhou khongnangthaba pokhi HAIBASIMADI asengbani aduga ebudhou konok thengrabu mayangni haibasidi yaningte. Madi mp dagi kamaina laklijatno helicopter da lakpa oirijatlane natraga Rajdhani express ta tonglaga lakhijatla..haha haha ebhudou konok thengra gi machanupigi masu masunupidugi mamou ahalgi mabung yaimana louriba nupidugi mapaduna pokpa machanupi atombigi amata pokchabi machanupido atei atoppa kanasu natte eigi baba pokpa ipuna louram ebok adugi mache yaimado louriba nupa adugi makubokna poklamba machani ... Aduna yare wari fajahallu

    ReplyDelete
  11. Yamna thagatli adomna asigumlaba History puthokpirakpagi. Hairiba wapham asi emung gi ahal laman na libirambaga yam manei, eigi leikhidraba Idhou na su adumna takpirammi. Adomna henna mayek sengna with reference to original sources like Cheitharol Kumbaba and Bamon Puran toubirakpagi damakta yam thagatchari.

    ReplyDelete
  12. Wow! Such an amazing and helpful post this is. I really really love it. It's so good and so awesome. I am just amazed. I hope that you continue to do your work like this in the future also fake degree maker

    ReplyDelete
  13. Mayang haiba wahei asidi Panthoibi Khongul dasu yaoba thengnei mathakta mayangi maramda haibiribadu khitang thengmanna pibire amukka yenghanjaning e

    ReplyDelete
  14. You present a nice story.

    ReplyDelete
  15. Meetei machasingda haiba yarena punghaida haijalo....

    ReplyDelete
  16. Maichou Konok Thengra: Konok Thengra was born in a place called Kumbi Khathong. He was considered to be an incarnation of Chingu Marjing. He was an authority figure of the Puyas. The king consulted him in matters related to construction—auspicious days and times. It is said that when Maichou Khongnangthaba was sentenced to be hanged, Konok Thengra miraculously burnt the rope. Due to the belief that he could produce fire from his mouth, he was also nicknamed Konok Meihouba. Sida wari loire, semjin sajinba warina meetei eikhoi maring marang uhanba khara leppo oja.

    ReplyDelete
  17. Khangjinbada kanana wari ngaktani.pumna makpu thagatchari

    ReplyDelete
  18. Meetei haiduro meitei haiduro correct answer pammeh khangjaning duna hangjabani waroubiroi khanjei.

    ReplyDelete
  19. Ningkha tambara,maning makha tambara ntraga ningtamba haidura karambana achumbano haido amuktang thambirak uba mayam na pamiseh karamba ningtambano haido.
    Meetei wahei yam lui yam praman lei magun lei karamna achumba wahei oini haidu khanghanbirak u .

    ReplyDelete
  20. Ahanbgi maichou mnga asigi manungda sl. No. 2 da yaoriba Khaaidem Tenba hairiba maichou asigi mrmda khangba leirbdi haibirk oo.

    ReplyDelete