Thursday 29 November 2012

BISHNUPRIYA-gi maramda kharadang



Krishna saariba Bishnupriya angaang nupaamacha ama

'Kaalisaa' haaibasi 'Kalaa saaiyaa' haaiba waahei-dagi laakpani. masina khanhanba paamlibasi 'amuba kuchu-gi mee kaangbu' haaibani. (kanaagumba Bishnupriya Scholar-singna 'Kaali'da katnaba 'saa' oina waahanthok pibadu chumde). 'Kaalisaa' bu 'Leimanaai' amasung kaainathangda 'Bishnupriya' haaina khangnarakkhi.

Manipur haairiba lam asi chaahong-ngaahongba, meenungsi thoujaal leiba amasung akanba amasung matik chaaba ningthouna paanba nungaai yaaifaba lamdam-ni haaiba paao fangbadagi Chittaagang-romdagi awaa-anaa maaiyoknaduna leiramba furup machaa asina lam thoraktuna Manipur-gi ningthou-da changjarabani. thengkhaang naaina changsillakkhiba asigi ahoubasi eikhoina chaaoraakna Meidingu Paaikhomba (1666-1697) gi matamda ihaan haanna LEIMANAAI haaina fangba ngamkhi. makhoibu ningthou-na luna chaanna touraduna Ningthounaai (Rajar Gang) amasung leimanaai (Madar Gang) oihanduna mapung oiba mafam ani {Ningthoukhong (Bishnupur) amasung Khangabok (Thoubaal)} da thambikhibani. haairiba mafam ani asida leiduna makhoina leima-ningthou thougal touraba amasung Meetei khunaai-ga iroinabadagi makhoi asi NONGCHUP HAARAM-gi meeyoi oina MEETEI yumnaak saagei pibiduna yek salaai fanghallaga MEETEI (Manipur-gi context-ta) oihankhibani.

1819-1826 ki CHAHI TARET KHUNTAAKPA asi thokpa matamda MEETEI-na mareibaak thaadoktuna chelle haaiduna Paangan, Kabui-sing-ga loinana Kaalisaa-su chenminnarakkhibani.

PAANGAN: Meidingu Khaagemba-gi matamda-gi leirakpaga, Meetei ningol machaa oibaga, makhoigi laaining aduda ningthou-na athingba pidabaga, Meetei leingaaklon-da Meetei-ga naknana leiminnabaga - asina maram oiduna MEETEI ningthou-gi tung illakkhibani.

KABUI: MEETEIgi Hindu laaining asi paamjaba (matam ama furup kaanglup kayaana Meetei goura laaining asi yaamnamak paamnarammi) dagi cultural adoption touduna lousinjarabada Meetei-nasu loukhatlaba yaabagi fibham naksillakpa matam-da MEETEIga kaa henna naknana amatta oina mateng paangnaduna leirambadagi MEETEI ningthou-na leibaak kaaiduna chelle haaiduna makhoisu yaaorakpani. Houjik-ti KABUI asi maaiyon ahum-da fangle. Makhoi adudi-

1. Meetei goura-gi khudung inba Kabui
2. Christian laaining chatpa Kabui
3. Masaagi laaining-laaison-da hanjinjanaba hotnaba Kabui

Kabui asisu MEETEI ollamba yaabagi thengkhaang-da yaamnamak naksillurabani. Adubu MEETEI masing chandringei da CHAHI TARET KHUNTAAKPA asina haankhibadagi MEETEI ONBA nanghoudabani.

Bishnupriya ningol
KAALISAA: ningthou amasung leima thougan touduna leiraga MEETEI khunaai-gi chatnabee-da lupsillakpagi thengkhaang-na mapung faadringei-da CHAHI TARET KHUNTAAKPA asi thoktuna MANIPUR-gi mapaanda leiraba matam-da MEETEI ahal laman luchingba kharana masaagi oijaba thibadagi KAALISAA-bu MEETEI natte, makhoidi atonbani, mayaang ngaafaaba (atonba koiborto) DOOM MACHAAni haaijinduna paaothokpa hourakpagi ehou-na mapaanggal henjillaktuna saaonarakpadagi MANIPURI-ni haaina brain-da develop touba hourakkhraba furup asina masaagi saktam asi marannaai saagatcharaknaba hotnabadagi kaanglup ani oina sakatam leppa ngamkhibani. Masi MEETEIna oihankhiba kaanglup amani. Waahei amaromda haairaga- MANIPURI-gi setliba fijet asigi saruk ama oijaramba KAALISAA-bu MEETEI-na segairaga hundokkhibadagi fijet aduna masaagi saktam lepchanaba hotnarakpani haaibasini. 

(tasengnadi furup anisina MANIPURI oina leiminnarambadagi naakpaak taanaba hourakpasi Assam Sarkaar-na MANIPURI-bu tribal-ni haaina notification thorakpa adudagini. chaaoraakna 1931-dagi 1935 faaoba asi naakpaak taanabagi ahaanba maru hunba matamni. akuppa marol atoppa waareng amada yengbiyu.)

Makhoina laanjenbada yaaorakpa matam asida fijet-chaakchaa amasung laaining-laaison-da Hindu-gi oiba makhei lousinduna chap chaana inba ngamlabani, sotthahoukhibasi lon asitani. Maram aduna makhoina MANIPUR-gi mapaan-da leiba matamda atoppa-gi ithil-na MEETEIRON ngaangba asi heihouraroidra haaina paakhattuna khun-khun-singda MEETEIRON ngaangdaba-singbu waakonghallammi. Matou asumna heinaba hotnakhi.

MEETEI-na chatpa laaining maannabanina SINGLUP-su pullammi. Maram aduna, chaakchaa-heijaanaba, baarton-kirton amasung sraaddha-karma, batsor (firoi)-nachingbada esei sakpa pung yeibanachingba ipun pullammi. Matam asida, Kaalisaa esei sakpa khonjel yaamna faba khara leirammi amasung makhoibu matamdugi GOURA samaaj (Meetei amasung Kaalisaa) animakna kham thengna paamnarammi. Thoudok thokfam ayaambada mahaaktabu taannarammi. Masina Meetei esei sakpa, marol chumdaba amasung khollei-khondaa khara waatpasingda kallak khambannabagi maram oikhi. Khonjel kaa henna fakhiba Kaalisaa seisakpa anidi Jaaribon-gi Leinou amasung Patharkandi-gi Ram Singh ani asini.

sangkirtan thougalliba Bishnupriya ojaasing
Haairiba Meetei esei ojaa-sing asina loutunaraga masaagi fidaa fangnaba hotnabada Kaalisaa-bu TONGAANBANI haaiba issue asi saagatpa hourakkhibani. Asumna saagatpa asidasu amatta oisinnaruba koubana mayaamna thousaanaramde. Madudagi mathamoi kaairaba eseigi baarton yaamna fangdraba seisakpasingna Kaalisaa-gi meehouron fattaba makhei puthoktuna leibaak meeyaambu laanna lamjinglaga masaagi fidaa fangnaba hotnakhibani.

Maaigei amarom-da, LAAIRIK HAAIBA-THIBA asi Meeron-dagi Meeteiron-da handokpani. Masisu Kaalisaa-singgi thouramsingda paangthoknarammi. Meetei-na touba pumnamak makhoisu punna amatta oina tourammi. Aduga WAARI LEEBA asisu Kaalisaa-singna yaamna paamnajarammi. 1910, 20 amasung 30 gi matam-du Kaalisaa-singna masi touda yaadaba ama oina loujaduna paangthoknarammi amasung machaa-masusingbu madu taanaba insinnarammi, sougatlammi, thougatnarammi.

MEETEI ahal-singna konsinbagi mahutta inthokpagi thabak asina ninfung-ninfungrakkhibadu 1930-gi anisuba sarukta ahaanba oina mathi fonglaktuna meeyaam khangnaba hourakkhi. Ing 1936 ta Tarapur-da famkhiba NIKHIL HINDU MANIPURI MAHAASABHAA da Kaalisaa-singbu yaaohankhide. Masiga mari leinana waathok khara Tarapur maaigei-da thokkhi.

Masigi mataangda Kaalidaman kouba afaaoba seisakpa amana AIR Imphal-gi unaba amada fongdokkhiba leikhi. Ningthou Churachand-na Kaalisaa ahan guru amabu unaba matamda ahal aduna ningthou-gi maangda fidaa thaaduna famlammi. Leibaak ningthou maangda meecham amana adumna fidaa thaaduna fambadu thougallon kaaibani haaiba matamda Kaalisaa ahal aduna ‘masii thougallon-da akaaiba amatta leite, Manipur ningthou yaaona Manipuri khudingmakna chatliba dharma asi eikhoigi dharma-ni aduga sakli sollibasing asisu eikhoigi ngaaktani. Eikhoigi oibasingbu tung illibasing adudagi eikhoina henna chaaofam thok-i’ haaina hangatkhi. Masidagi ningthou Churachand-gi mapukning yaamna nungsikhi. Amasung Meeteiron-da sankirtan sakpa hounaba esei-gi ojaasingbu koukhttuna khanghankhi. Kaalidaman, ningthouna chaanba manaai esei hanbani. ‘nakhoi-eikhoina meeron-da taangjaduna leibana ningthou eigi ithakta mee-na waa ngaangba ngambani’ asi haairaga chei thaangduna mapukning nungsiba matou adu fongdokkhi. Ningthou-gi yaathangdagi Kaalidaman-khoina Manipurii lon-da sankirtan-gi esei paankhatpa houkhibani haaibasini.

Ing 1956/57 ta Assamda Manipuri medium of instruction laakpa matamdasu Kaalisaa-singbu inthoktuna thambikhi. Kaalisaa-singbu Manipuri medium of Instruction-gi waataanabada yaaohankhide, school amattasu lingkhatpada yaaohankhide amasung tambasu amatta tamhankhide. eikhoi MEETEI amasung BISHNUPRIYA anigi naakpaak taanabagi mayol asi Assam-gi SILCHAR asina oi haaibasi uba fang-i.

Masidagi chaneinaduna laakpana 60 amasung 70 gi matamdadi Kaalisaa nahaarol-sing-gi khoisaaonaba adu mei-gi ching oina pokhaairakkhibani. Makhoi masaana masaabu MANIPURI-ni haaina leijarambaduda leiminnariba MEETEI kaangbu-na inthokpibadagi masaagi saktam ngaaknaba hotnaba hourakkhi. Meirikpidagi meijaaobi houraktuna Kaalisaa nahaa meerol asi khaamba themba amuk hanna yaanarakte. adubu seihou-di SURMA VALLEY MANIPURI ASSOCIATION (12th June, 1932)-na NIKHIL BISHNUPRIYA MANIPURI MAHASABHAA haaina 30th September 1933 asida onkhiba asidagini.

cheiraaoba numit-ta laaida thinba sidhaa
Makhoina makhoigi meehourol hanggatna yengbada Hindu-da ningsaa honkhiba ihihaaskaar-singna MAHAABHAARATki MANIPUR oihalluba, Arjun-gi machaa BRABUBAAHANgi chaadaa-naaodaa oihalluba asi oina fangduna masida kendrabindu oiraga masaagi saktam saagatnaba hotnarak-i. saktam saagatpa asigi ahaanba seihou-su Assam sarkaar-na MANIPURI asi TRIBAL-ni haaina ing 1931 da fongdorakpa adudagi hougatlakkhibani. Meidingu Chingthangkhomba matamda Bishnupur-da konung hongluba amasung Kalaraj (CK-lamaai 146) bu Ningthoukhong-gi ningthou oihalluba asida yumfam oiraga makhoina masaabu Bishnupur-da paallambagi waari saagatlaktuna masaabu Bishnupur-machaa = Bishnupuria > Bishnupriya haaina saktaaklaga MANIPURI oijabagi waafamda punsinduna BISHNUPRIYA MANIPURI haaiba waafamsi athengba matamda thoklakpani. {Kanaagumba Vishnu-bu priyo (nungsina laatchaba) oijabadagi VIshnu + priyo = Vishnupriyo = Bishnupriya haainakhibani haaibasu thengnei.)

MEETEI amasung KAALISAA-na naakpaak taanarakpa-sing-

1. MANIPURI-ni haaina SINGLUP punduna baarton-kirton chatnaduna amatta oina changthok-changsin tounaduna leiminnarambadusu, atonba jaati-ni haaiduna inthokpikhi.
2. 1936 gi Manipuri Mahasabhaa meefam-da makhoibu yaaohanbikhide.
3. Manipuri-na medium of Instruction oina tamba yaarakpada Makhoibu ningsingbikhide.
4. maandopta esei sakcharamba khollei faba ojaa-sing adubusu karemnaduna chingthabikhi.
5. masaana MANIPURI-ni haaijabadusu yaabidare. (masi MEETEIna yaaba nattraga yaadabagi hak amatta leite). Manipur-gi Ningthoukhong-da ningthou paanduna leiramba kaanglup amabu Manipuri natte haaibire.
6. masaagi saktam lepcharakpa matamdamuk amuk MANIPURI tappa yaaroi haaiduna waayelsangda case tousinbire.
7. MANIPURI-bu Kaalisaa-singna SINGNARE haaiduna amuk maraal sijinbire. (MANIPURI bu MANIPURI haaidana kari haaidoino? Kaanglup amagi saktambu MEETEIna leppa yaabara?) SINGANARIBA asidi MEETEI-na Kaalisaa-singdani. Furup amattada punminnaduna chaaominnaraklaga inthokpa, cheibiba, NATTE haaibiba, maraal sijinbiba kayaa asini. Kaalisaa-na Meetei SINGNABA natte, Meetei-na Kaalisaa-bu SINGNABA-ni. Khonggoinabani, inthokpani. Amatta oiminnabagi mari adu MEETEIna thadatkhibani.

Kaalisaa ahal-singna haai ‘ei MANIPURI oina pokpani MANIPURI oina chaaobani aduga MANIPURI oina sigani. Taaibangpaan asida leiriba furup kaanglup amattana eibu amasung eikhoibu MANIPURI natte haaiba yaaroi. Aduga haairabasu madu achumba natte. Eikhoigi meehourol Manipur-dagini’ haaibasini.

Houjik hingliba masaagi chahi 60 + oiraba (2000 faaobada) Kaalisaa meerol asibu MEETEIsingna mapukning nungsihalle aduga ikaaiba pibire. Kaalisaa ahal-singna haai, 'hourakliba angaangsing asi bhaab taararoi, eikhoina piklingeida MANIPURIni haaiduna ithaa fanna hingjarakkhibadu nakhoina yaamna ikaaihalle. Bhaab taadaduna toubani khallammi aduna eikhoigi nahaarolsingbu faajinnaba hotnarammi. Houjikti saaoningle, eikhoigi nahaarol-singna haairibasina chumlabagum khallakle. Adubu eikhoi MANIPURI NATTE haaibadi kanaagisu matik leite'.

Maaigei amaromda, mapaan Manipur-da leiba Kaalisaa-sing asisu yumnaak saagei lei, makhoi yumnaak saagei fanglurabani. Meeteiron-da lupsinduna MANIPURI oinaba hotnabada thaak waangna kaarubadagi Meeteiron-gi waahei-pukkei-na houjik ngaangnariba Kaalisaa maron asida hingduna leihoukhi. Meeteiron yaaodabada Kaalisaa maron oiroi. Tatsama, tatbhaba amasung Meeteiron-na waaru oiraga yaansinnaduna semba lon kayaa ama Kaalisaa lon da yaaori. Khudam oina-

“Laairik paa kor” 

haaiba waahei pareng asida

Laairik – Meeteiron-ni
Paa – haaibasi /paaba/ haaiba waahei-gi waaru /paa/ aduni
Kor – haaibasina mayaang maron-ni. Arthadi ‘tou’ haaibani.

“Laairik paa kor” = “Laairik paa tou” = “Laairik paao” haaibani.

Kaalisaa asi ngasidi ‘Bishnupriya Manipuri’ haaina khangnare. Masigi haaktakta waayelsangda kayaa kaanaduna maai onsinnaba yaadaba furup amamam oinare. Tasengnadi MANIPURI oijaraba furup amabu MEETEI makna inthoklaga thamlubagi mahei oina semgatlaka saktam amabu amuk yeknabagum-na loinabibani. Masidi BOR amabu lousinba heitabadagi ABHISAAP onthokpani haaibasini.

Waayel loisang-da Meetei-na 1000 rak-su ngamsanu aduga MANIPURI taphandasanu adubu Kaalisaa meepum khudingmakna irakpada adumak tapkadaba leire. Masida MEETEIna karisu touba ngamloi. Waayel loisangda ngambana laan ngamba kouba yaaroi maramdi Kaalisaa-gi thamoida MANIPURI oibagi matou adudi MEETEIna muthatpa ngambasu natte. Aduga waayel loisang-gi yaathangnasu ngamba natte.

Kaang chingba
MANIPURI haaiba concept asi leiribamakhei Kaalisaa adumak MANIPURI oigani. MEETEI na Kaalisaa-da ikaaiba piba asi Kaalisaa khaktada piba ikaaiba natte. Masidi NONGCHUP HAARAMdagi laaklaga MEETEI oikhraba furup kaanglup machaa amasung lannaai meeyoi pumnamaktani. Hoi, adubudi, MEETEIna ikaaiba pidaba karamba furup-pu leiribage? Meetei marakta faaoba Meetei laaining chatpasing atei laaining chatpa faaoba IKAAIBA PIRABADA. 

MANIPURI haairaga MEETEI, PAANGAN, BAAMON-bu punna khangnabagumna BISHNUPRIYA-sing asisu MANIPURI-ni.

(Bishnupriya Issue-gi mataangda Imphal-da fonglamba nungtigi paaoche MATAMGI YAKAAIROL da waareng 5 amasung MARUP kouba Agartala-dagi fongba chayol-gi chefong-da waareng 6 ijakhre. Madusingdu paabinaba haaijari.)
yengbiba yaaba Bishnupriya-gi site khara-

5 comments:

  1. CONGRETULETION GIRI GITHANI!

    ReplyDelete
    Replies
    1. moloy girok-manor blog agot comment koror, banan han khani khiyal thona hoba.
      regards,

      Delete
  2. Meitai Dress loya loya Manipuror Khai uttare aar nungei kariya laab nei aami 1 year bitore kamse kam Rs.5 cr to 10 Cr taanure diyar tanu ou paisa utalo nugei
    oia jitara taar pore aamare ahi tara. aamaka best oytoi aami Indian taanur deki Burmese nagai aami Ka sarree baro salwar suit jeta indian wota pidani thok.

    Anup Sinha

    ReplyDelete
  3. Beyak Anup girok, Manipuri Fijet uhaan amaar haan jehan tanuou pittara. Amarang besia amar rupa kheya amare ahitara ou yaari uhaan yakorouri kintumaan ehanor kau ami dayi kiabulle ajikalikar ima indole futibunani prai baad dila bulleu chaler. Sari pidani kharap haan nagoi ehaan amar Bharator culture haan kintu amar nijor nijor fijet haan eradia nagoi, loge pidani. Baro aamar manue nije futi bunani baro jur damey okorani lagtoi. Ehanei habitto hai pothgo bulia mi nign korouri.

    ReplyDelete