Friday 23 November 2012

FANEK SOKPA YAADABA amasung IMAAGI FANEK MACHET




FANEK

Meetei nupi-na setpa firol-sing-gi manungda khwaaidagi maru oiba machal amani FANEK haairibasi. FANEK makhal kayaamarom lei amasung maming-su kayaamarom lei. Makhal mayaam asigi sijinnafam tongaan-tongaanbasu lei. Masi Meetei-na Meetei-gidamak masaagi oiba mawongda saajaba lemjaningaai oiba machal-ni. machal asi iyong nattraga khwaang-fi oina saai. Masida makhal kayaa-gi leitreng toubasu thengnei. Houjik-ki matamda Meetei nupi-gi fijet ama oiriba FANEK asi Meetei nattaba meeyoi furup kayaanasu paamjana sijinnaba amadi leinaba ure.

MEETEI-gi TABOO: FANEK SOKPA YAADABA

Meetei nupi-na setnariba ningthijaraba FANEK asi Meetei-gi taboo oina - sokpa yaade haaiba ama lei. Fanek asibu maang-i, sokpa yaade haaina nupaa-singna paainaramde, soknaramde. Masi maru oina setnaraba fanek-sing aduni. fanek asi saaba matamda amaangba lang-na saakhibagidamak sokpa yaade haainaba natte.

setnaraba fanek sokpa maang-i haairibasi - nupidugi mathak thangba nupaa-sing nattraga meeyoi suraba nupaamchaa-sing-na sokpa paaiba fatte, touhoide haaibani. makhaa thaaba angaang nupaa machaa, meeyoi sudribasing-gi mafamdadi fanek-ki amaang-aseng asi leite. Aduga amaromda, angaang oigera ahan oigera machaa nupaa amattagi mafam-da mamaa-gi fanek asi maangba leite. ‘imaagidi keisu kaaide’ haaina yaanei.

maang-i haaibagi maram-di, nupi-gi thaa-gi ritu khongkaap laakpa matam-da setnaduna teiba fi-ni haaibagini. Meetei-gi chatnabi amasung thaajanabi matung inna thaa-gi ritu khongkaap laaklingei-da nupi-bu maang-i haaiduna sokna samnahande. Makhoina thongba-thaakpa nattraga sokpa pot chaaba yaade. Makok tumdriba faaoba makhoibu tongaanna hiphalli. Yumbaallaba matei manaao-su fam tongaanhalli. Numit taruk-ni sudriba faaoba maang-i haaiduna khannarammi.

Haairiba ritu khongkaap laakpa matam asidasu setnaba fi-ni haaiduna fanek amanba, sijinnaraba, setnarababu maang-i haaina Meetei nupaasing-gi brain-da chaaokhathallakpani.

Afaba maaigeirom-da yenglaga piba yaaba waahanthok-ti, masina haksel-kaanglon-gi oiba thaak waanglaba paraa tambi. Masigi mathakta ‘Sokna-samnaba’ haaiba asigi waahanthok ani-ni. Amana paan-gi oiba sokpa (touch) nattraga thengnaruba, aduga atoppa amana nupaa-nupi-gi oiba hakchaang soknaruba (fidinnaruba) asini. Ritu khongkaap laaklingeida nupaa-nupi ani fidinnadanaba ahan-singna semlamba kaanglon-ni. ‘fidinnaganu’ haaina fongna haaiba yaadabagi ‘sokna-samnaganu’ haaibadugi semantic change laaktuna sokpa (touch) adu faaoba konsillakpani. Waafam asi henna chetsilhanba oina meetei nupaa-sing-gi brain-da tukatchahannabagi maram oihankhibani.

Aduga amuksu, meeyoi suraba nupaa-singbu nupi-gi fi sokpa yaade, touhoide haaina athingba thamba asina moral ground-da nupaa-nupi-gi mari henna laapthokhannaba maram oihalli. Imaa-gi sokpa yaaribasi imaagidadi nattaba waakhal laaklaroi haaibagi oigani. Aduga atei-da athingba leiramlibasina - nattaba mityeng kaaran channarakpa yaabasingdagi laapthokhannaba paambei oibada henna thoudongnaba oigani haaibasini.

Masi Leimarol-gi mityengdagi haaiba taarabadi - nupi-bu hanthana khannaramba waakhal-gi makhaa ponkhibanani haaibasini. Nupi-bu ‘other man’ oina ‘margin’ da thamlaga ‘neglect’ toubagi binary opposition sembani haaibasini. Aduga binary-gi atoppa maaigei-da nupaa-bu ‘centre’da thamduna ‘man’ oihallaga henna ‘prestigious’ oihanba matou-ni. Haairiba hierarchy naaiba structure asigi makhaa-da nupi-bu namthaduna thamba yaanaba semlamba chatnarol ama-ni haaibasini.

FANEK SOKPA/PAAIBA/THENGBA YADE haairibasi matei-manaao hipminnaba matamda mapuroibasingna mahaakki nupi-gi fanek adu sok-i/paai/theng-ibani. Fi lalonba-singna fanek mayom makokta thonggattuna pui. Aduga thupchin-khotchinduna amuk hanna mayom adu yomsinduna puthok-pusin tou-i.

HENJINBA CHATNABI: TEM FAAOBA SOKPA YAARAKTABA

FANEK SOKPA/THENGBA/PAAIBA YAADE haainabaga mari leinana TEM-busu sokpa/thengba yaade haaiduna sandorakpa asi thengnare. TEM thengba yaade haairibasigi maramdi masi sokpa yaadaba fanek saai haaibagini haairi. Madudagi amuk henjillaktuna TEM-ga masak maannana saai haaina thaajanaba CHANDAN CHEI sijinnabasu Meetei-bu anam-ahaa chuhannabani haaiduna laanna sandorakli. Masi pumnamak asi bhaab-na saagattuna chatnabibu hullaanba nattana atei karisu natte.

TEM-gi MARAMDA KHARADANG

TEM (FISAA TEM) asi khwaang fi saabada yaamnamak maru oiba khutlaai machal amani. Masi sijinnafam khennaba matung inna makhal ani-da fang-i. makhoi adudi-

1. FISAA TEM ATHAABA
2. FISAA TEM APAABA

FISAA TEM animak kwaa sempaak haaiba akanba paambee amagi maru-ga thangnaba tinjang kaaijangdaba sarukna saabani. KWAA SEMPAAK haairibasi KWAA PAAMBEE nattraga YUBEE PAAMBEE ga maannarap tou-i. mahaakki mahei adu KWAA ga maannaba apikpa uhei-maru amani.

FISAA TEM ATHAABA asi khara thaai amasung lumbasu khara lummi. Masina thaabaga loinana lumlibasi khwaang-fi saabagi fijaa yeisinbada henna chetnanabani. Athaaba makhalgi TEM asi sijinnanaraga saaba khwaang fi-singdi

1. Ngabong
2. Mongpaak fidak
3. Monkhum
4. Fanek

FISAA TEM APAABA asi yaamnamak paai amasung yaang-i. masina IN (net) saabada sijinnabani. CHANDAN CHEI-ga FISAA TEMga maannei haaina lounaribasi IN saabada sijinnaba APAABA asigana henna naksinnei, ATHAABA aduga natte.

FANEK saabada sijinnaba TEM-ga maannana saaba CHANDAN CHEI su amaangbani. CHANDAN THINBAda sijinnaroidabani haaiba mataang asida panba yaaba kharadi-

1. Fanek saaba-gi TEM maang-i haairabadi amaangba aduna yeiraga saaba ngabong, monkhum amasung monpaak fidak-su maangfam thok-i. mongkhum saaduna kok-na khaangbasu yaafam thokte. Aduna masi achumba marei natte.

2. TEMga maannana CHANDAN CHEI saaba yaade haaibadi leitabani adubu maram chaadana pukhatlakpa marei oina pukhatlaktuna Meetei-bu Hindu-na namthanaba, anam-ahaa chuhannaba hotnei haaiduna arembada maraal sinaba hotnari. mataang asida IN saariba TEM adu maanna saaba oirabadi CHANDAN CHEI-gi maramda saagatliba araanba issue adu kaannadaba arembani haaiba mayek seng-i haaibasini.

3. masi pumnamak asi ateigi chatnabi-bu tukatchahallaga SANAAMAHI LAAINING afabani haainaba hotnaba thouwong-ni. Mataangsida haaininglibadi, asumna touba asina SANAAMAHI LAAINING gi henna mingdaa thinaba oi haaibasini. SANAAMAHI LAAINING afabani, fajabani amasung laaining asi chatpada taaibangpaan asida leiriba laaining khudingmaktagi masina athoibani nattraga taadabani haaina pramaan pinaba-di hotnadaduna mee-gi makhong paaiduna chingthanaba kanna hotnaduna leiba uri. Masi-di meebu masak thi haaina sandoklaga ei fajabani haainaba hotnaba masak thiba mee-sing-gi thouwong taaraga tok-i.

IMAA-GI FANEK MACHET, IYELLEI amasung NAAOKAN FI

Fanek sokpa yaade haaina kanna laaoriba Meetei-na IMAA-GI FANEK MACHET haaiba asibudi yaamnamak mamal leina lounarak-i. heeram asigi mataang-da pallingei-da mari leinaba IYELLEI amasung NAAOKAN FI gi mataangdasu mityeng chingsinjari.

IYELLEI: Nupimachaa amagi punsi-da meeyoi suraktuna ahaanba thaa-gi khongkaap laakpada thorakpa (finung-gi) ‘ee’ adubu IYELLEI haaina kou-i. (mayaang maronda KAAM SINDUR haaibaduni). Ningol  amagi punsi-da ikhang khanghoudana laakkadaba oibana, laaktringei mamaangdagi houna masigi mataangda mamaa oibisingna machaa ningol oibisingda maangjounana khanghanbigadabani. IYELLEI-na hek thorakpaga leibaak-ta taahankhiba yaade. Leibaak-ta taakhrabadi mamal leite, mayaai maang-i haaiduna ahansingna taakpi. Leimaaida taakhidringeida ningthina amasung cheksinna, setliba fi nattraga lasing nattraga amonba fi-gumba amada lousinduna thambihougadabani. IYELLEI-si mahaakna poklakkadaba machaa khudingmakki ‘yaai’ni.

AHAANBA FIDINNABADA SETKHIBA FANEK: Ningol amana mou-gi sing-da chanbagi ahaanba fidinnabada setkhiba fanek adusu yaamnamak maru-ni. Fidinnaba aduda thokpa ‘ee’ nattraga atei mahi (paa-pi ani-gi fambee-nachingba) sing teiraba fanek (ahaanba numidaang nattraga garbhadaan pigadaba numit-ki fidinnabada setpa ahanba fanek) adu cheksinna poklakkadaba angaang adugi ming-da thambigadabani.

IMAA-GI FANEK: Nupi asina mirollaktuna angaang unaba changba matamdasu asengba fanek ama setpigadabani. Angaang unabada setkhiba fanek asisu pokliba angaang adugi ming-da cheksinna thambigadabani. Mamaa amana angaang unabada setkhiba fi asibuni IMAA-GI FANEK haairaga khangnaribasi. (lamchat sengdaba nupising-gidi mahei leite.)

NAAOKAN-FI: Nouna pokliba angaang asina taaibang-da hek thorakpaga leimaai-da taadringeida asengba fi ama semlaga, pibuknungdagi taarakkadaba mapaa-da yaaduna thambigadabani. Fi asi angouba fiseng oihanba ahansingna paammi. Angaang-na taaibang mangfaaonabada okpikhiba fi asina awaa-anaa kayaadagi kanbiba ngammi haaiduna masibu NAAOKAN-FI haaina khangnabani.

‘IYELLEI’, ‘IMAAGI FANEK’ AMASUNG‘NAAOKAN-FI’-gi KAANNABA: IYELLEI totkhiba fi/lasing, IMAAGI FANEK amasung NAAOKAN-FI asigi machet khara-khara louraga lang ahingba, hui taret saangba amana yetsinduna pullaga korigi jantra/taabis amada haaptuna sibirabadi laai-tin fattabana sokpa amadi mityeng changba ngamde. Yeknaba leite, leirabasu matik mayaai chammi. Afaba laaising-gi thoujaal fang-i. Hotnaruba khuding maai paak-i. chaaokhatli, matik-mayaai chelli. Mithoi-mihen oi. Nung-thaang, nongmei singjang changde haainarammibani. Haairibasi, mari leinariba angaang adu nattaduna onnakhrabasu mahei leite haaina taakpi.

Ahansing-gi waahallon khennaba khara:

1. Ahan khara-na maru hun-gadaba numidaang-da setkhiba fi asi pande. Makhoi-gi waakhallon-di- IYELLEI, chaabokpada setkhiba IMAA-GI FANEK amasung NAAOKAN-FI ahum asina maru-ni.

2. Ahan khara-na NAAOKAN-FI yaaode. Makhoi-gi waakhallonda- IYELLEI, maru hun-gadaba numidaang-da setkhiba fi, chaabokpada setkhiba IMMA-GI FANEK ahum asina maru-ni.

3. Ahan khara-na amuk marimak yaao-i. IMAA-GI FANEK haairibasi maru hun-gadaba numidaang-da setkhiba fi/fanek amasung chaabokpada setkhiba fi/fanek adugani haaibasini. Anisina ama oina paaraga atei anisiga ahum-ni haaina lou-i.

Akuppa marol-di thaajaba yaaba ahansing-ga taanabiyu.

WAAROISIN

Meetei eikhoi-gi anouba meerol-si yaamna nokningaai oiba meerol ama oirakkadouri. Laalhanningagana laalhannaba hekta panghaai haaijinba aduga chumhanningagana chumhanningduna panghaai haaijinba. Panhaai haaijinbagi aduga maraal sijinnabagi meerol ama oirakkadouri, achumbadi masak khangdaba. Masi paakhatningaai amani.

FANEK asi sokpa yaade haaibagi cultural semantic asi laanna sandoraktuna kanaa amattana sokpa yaadraba AMAANGBA POTLAM oina uhanba hourakli. FANEK saabada sijinnaba FISAA TEM busu thenglu soklubada norok taagadabagum khannarakli. Aduga madugi matou manna saarui haaibagidamak CHANDAN CHEI asibusu sijinnaduna CHANDAN thilli haaiduna ANAM-AHAA CHUHANNABA HOTNABANI haaina laanna sandorakli.

Adubu mataangsida nungaairibadi. Laanna sandorakliba kaangbu adu yaamna khangba heibadi oidribasini. Laanna sandokpasingna sandorakliba araanbasingdu ahaanba hek taabada khangdrabadi chumlamdouboi yaamna maalhanba matou ngaakta oina yaamna maanna uhalli. Aduga munna thijjilluragadi haairibasingdu yaamnamak araanba ngaakta oiduna leirammi. Araanba mayaamgi manung-da FANEK SOKPA YAADE haaibasisu ama oiri. FANEK SOKPA YAADE haaibasi apunba Meetei furup asida leiriba meeyoi khudingmakkisu natte. Aduga FANEK asi amaangbasu natte haaibasi IMAAGI FANEK MACHET aduna saakhi oiri.

SOKPA YADABA FANEK saai haaiduna maram chaadana TEM busu THENGBA YAADE haaiduna laanna sandok-i. maaigei amaromda fanek saariba TEM adumakna monpaak fidak monkhum amasung ngabong saarammi. Aduga madudi amuk maanglamdabagi mathakta makokna monkhaangnarammi. Maaigei amaromda amuk, TEM maanna saai haaiduna CHANDAN CHEI bu laanna sandokpi. TEM makhal ani-gi manungda APAABA TEM aduga CHANDAN CHEI aduga henna maannabani haairabadi TEMga maannana CHANDAN CHEI saabagi maram-na madu sijinnahallaga Hindu-na MEETEI bu anam-ahaa chuhanbani haaijinbadu mapaanggal leitre.

Eikhoi haaijinba, maraal sijinba, chaanahanbagi thabak asi leppa chang-i. achumba adu thiduna khangbaga loinana achumbada ikaai khumnafam chang-i. Sanaamahi laaining afabani haainaba atei laaining fatte haaibagi heinabi thaadokpa chang-i. Sanaamahi laaining-gi afaba, achumba, fajabadu oina meetei meeyaamda saktaakpana henna mamal leirakkani amasung meeyaam-na henna paamnarakkani haaina khalli. Mee hunduna leirabadi ateinasu afa-nungaai amatta haairakkadaba leite. Masidi maanglomda chatkhatpa natte, ninglomda hanbani. Eikhoi punna maanglomda chatkhatminnabagi tangaai fadaba leire ichin-inaaosing. mee khatnaba houbasi leppinaba haaijari.

6 comments:

  1. mase padbda ym na kanei amasung gyn ym fang a thnx my eyamba

    ReplyDelete
  2. warisingsi pabada yamna nungaijei eyamba,,,,,,,

    ReplyDelete
  3. Tabooni haina no I namana takpibara. You are great taboo .Do you know?

    ReplyDelete
  4. Epa epu singna tham b rm ba chat na khang lon sing asi bu sugaina thak p bagi eyambabu thagat chari

    ReplyDelete
  5. Yes i am totally agreed with this article and i just want say that this article is very nice and very informative article.I will make sure to be reading your blog more. You made a good point but I can't help but wonder, what about the other side? !!!!!!Thanks fake college degrees

    ReplyDelete