Tuesday 4 March 2014

MANIPUR PUWAARI - 3 (chahi taret khuntaakpa manung)



52
Taaku ningthou @ Heraachandra

Meidingu Loirenkhomba @Laabanyachandra () na Akoijam chanu apaambi-da Heraachandra pokpani. Manipur-na Awaa-gi makhutta maaithiraga Kene Un-na laanmee 2000 ga loinana leibaak ngaaklingei matam asida Meetei leibaak kannanaba hotnakhibani.

Heraachandra-ga mari leinakhiba thoudoksing-

1. 1819, Sajibu 3, Iraai: Khongjaai Haao-dagi kumlaklaga Meetei chaak chenba (Meetei-gidamak khanba) meeyoi kayaa khomlaga TAAKU TENGGON ling-i.

2.a. 1820, Kaalen 6, Iraai: Awaa laanmee chatthok-chatsin-da apanba pire.
2.b. Kaalen 9, Leibaakpokpa: Ibungsi-na luchingba tenggon-da yaaoba Angom Subunathmani. Akoikam Khamba, Elaangba Amu, Mayengba Syaam, Moiraangthemba Labangga-khoina Moiraang-da cheng chaak louba laakpa Awaa 500 thugaaiduna punna 200 haatli.

2.c. Kaalen 12, Ibungsi Sanaa Yumjaao Taaba Maaklangromda taarakpabu oklui.

*** Meidingu Tamlenkhomba @Madhuchandra () na Konsam chanu-da Sanaa Yumjaaotaaba pok-i. Heraachandra-dagi halli. Matam asida Heraachandra-gi Sagol 50, Nongmei 12 ga loinana mee 800 lei. Mayaamba Yumjaao-nasu Sagol 2, Kabaak Thaang 5 ga loinana nongmei 3 manaao-da sinnaduna Awaa-da laandaasi haainare. Adubu laallong-di Sanaa Yumjaao-na Kene Un-da changjaba asini.

Sanaa Yumjaao-na Awaa-da changjaraga Awaa 100 puduna Sekmaai-dagi fou lourubadagi Awaa-na makhoigi mee-ni haaina thaajaba piba ngamle. Heraachandra-bu ngamlabadi Meetei leibaak-ki ningthou oihallage haaiduna yaanabadagi Sagol 40, nongmei 20, Sanaa-pe 2, Rupaa thaang 2 piduna thaarakkhi. Mahaakna Heiyen-da thunglaga machin-manaao unare aduga Awaa laanmee 200 haattok-i. masidagi machin-manaao-na konungda laandaanaba waa taanei.

2.d. Ingaa 7, Nongmaaijing: Konungda laan kaarak-i. Ibungsi Yumjaao Taaba-na Khompitok-ta aduga Heraachandra-na Moiraangkhom-da tenggol saai.
2.e. Hiyaanggei 16, Leipaakpokpa: Pakhaa Un-na chingba Awaa laanmee 10,000 gi tenggol ama Kakching-da changsillak-i. asumna thaa 8 soknabada ngamdraduna ibungsija animak Cachar-da chenkhi.
2.f. Faairen 9, Nongmaaijing: Kaane Un amasung Pakhaa Un-na Laaifam Laakpa Huidrom Subol-bu leibaak ngaakhallamlaga Meetei lakhaa ahum puduna Awaa-da changkhi.
2.g. Faairen 12, Yumjakeisa: Taaku ningthou-na amuk thoraktuna mee khomlaga Subol-da laandaarak-i. Subol-ga amatta oiminnakhi.
2.h. Faairen 14, Iraai: Maaklang-romda thorakpa ibungsi Sanaa Yumjaao Taaba-bu Heraachandra-na Subol yaaona oklui.
2.i. Faairen 16, Nongmaaijing: Konung-da chang-i.

53
Meidingu Sanaa Yumjaao Taaba

Meidingu Tamlenkhomba @Madhuchandra (1800-1803) na Konsam chanu-da Sanaa Yumjaaotaaba pok-i. Meidingu Maarjit sanaa haaktakta leibaak kaairabada leibaak asibu amuk yeknaba Awaa-gi makhuttagi handoknaba kanna hotnakhiba ningthemchaa-ni. Toubagidi mapung oina manaao Heraachandra-da mahaakna mateng paangba oina tou-i. adum oinamak, chahida mahaakna Heraachandra-dagi hanbana maram oiraga konung lousillaba matungda ningthou oibani.

Ningthem asi Cachar-gi aroiba mahaaraani INDUPRABHAA-gi moupwaa-ni. Mahaakna Cachar-da mache-gida leiramba matung chahi taret khuntaakpa matamda manaao Heraachandra-gi mateng paangningduna MANIPUR-da thorakkhibani.

Ningthou oibaga karigumba masak naaiba thabak amatta paaikhatpa houdringei 1821 gi Sajibu 26, Sagolsen-da Mayaang lam-dagi ibungsi Gambhir Singh leibaakki fibam yengsillunaba thorak-i. maton ibungo Gambhir-bu ubada Heraachandra amasung Yumjaaotaaba machin-manaao anina Meetei leibaakki ningthou fam sinnei. Maton ibungo-da ningthou fam sinnaramlaga Sanaa Yumjaao Taaba-di Awaa-da amuk changkhi.

54
Meidingu Gambhir Singh

Mayaangda leihouba mayaambung ningthou ani (Chourjit amasung Maarjit) na leibaak-ki fibam yengsinnaba thaarakpada leipaak ngaaklamba mayaambung-gi machaa-singna ningthou khubam thindoktuna ningthou oi.

Fambaal-da leiringei thokkhiba thoudoksing

1.a. 1821, Sajibu 26, Sagolsen: Gambhir Singh-na ningthou oi. Machaa ibungo Yumjaao Taaba-di Awaa-da changkhi.
1.b. Kaalen 3, Iraai: Thaangwaaipan (Thaangmeiband) da sanggaai saaba hou-i.
1.c. Kaalen 8, Yumsakeisa: ningthem-na Haao-da laandaaba chatli.
1.d. Thawaan: khuntaakpa asina maram oiraga lou-u-sing-u-gi thabak toudabana maram oiraga chaanaba leinaramde. chaaba fangdabadagi mee yaamna si, potloiba ngamnade.

55
Meidingu Jay Singh

Moithem touraga Meetei lakhaa 3 ga loinana faaraga pukhiba ibungsi Jay Singh-bu Awaana amuk ningthou sembiraga thaarak-i. mahaakna 1821-gi Meraa 21, Leibaakpokpa numit Thoubaal Moijing-da thunglaraga sanggaai saaduna leirammi. Meidingu Jay Singh-si Meidingu Paamheiba-na Gomati Mahaaraani-da pokpa Nanda Saai-gi machaa ibungo Kokilaananda-na Aheibam chanu-da pokpani. Lourungpuren Mayum-ni.

Meidingu Jay Singh-gi matamda thokkhiba thoudoksing

1.a. 1821, Meraa 25, Thaangja: Ningthem Gambhir Singh-gi khongmee laanmee matik chaana leitabana Awaa-na ningthou semduna thaarakpa Jay Singh-bu maaiyoknaba ngamloidaba uduna Mayaang lamda amuk changkhi.
1.b. Hiyaanggei 7, Iraai: Awaa-na neisillamba konung amasung Laaifam-tinfam pumnamak Pukhramba Pandit-pu sengdokhalli.
1.c. Hiyaanggei 10, Ningthoukaaba: Moijing-dagi Konunglen-da honggatli. Mabudhousingna touramba thaainagi chatna-lonchat pumnamak kaaidana tou-i.
1.d. Hiyaanggei 12, Yumsakeisa: Awaa-anaa taaraba, chaaba-thakpa fangdrabasingbu sanathong mamaangda famduna fou yenbikhi.

2.a. 1822, Ingaa 10, Sagolsen: leikaai khunthong 4 magi lambi mutlubabu amuk hanna ningthem masaa yaaona lam yengduna lambi semi.
2.b. Thawaan 19, Ningthoukaaba: Awaa ningthou-na laaibaar thaaraktuna ningthem-bu kouthoklei.
2.c. Laangban 18, Yumsakeisa: Ningthem Jay Singh Awaa-da changkhi.

56
Meidingu Nongpok Chinglen Khomba @Jadu Singh

Meidingu Paamheiba-na o000-da Ngoubraam Saai pok-i. Ngoubraam Saai Senaapati-na Moiraangthem Chanu Ponglenkhombi paannaduna Nongchup Lamgaai Ngamba @Bhadra Singh Ningthou Khaaba pok-i. Nongchup Lamgaai NgambaThaangjam chanu Haripriyaa paannaduna Nongpok Chinglen Khomba @Jadu Singh pok-i.

Meidingu Jay Singh-bu Awaa ningthou-na kousinkhraba matungda ibungsi Nongpok Chinglen Khomba @Jadu Singh-bu Meetei leibaakki ningthou oiruro haaina ningthou-gi poloi masing suna Sagol 5, Saamu 2, nongmei 50, taa 50, Awaa ningthou-gi khutsu thaang sanaa tamphaa thinba 1 rupaa thaang 2 sanaa pe 3 sanaa taangban 2 laanmee 1000 ga loinana thaarak-i.

Meidingu Nongpok Chinglen Khomba @Jadu Singh -gi matamda thokkhiba thoudoksing

1.a. 1822, Hiyaanggei 2, Iraai: ningthem Nongpok Chinglen Khomba @Jadu Singh-na masaagi chahi 33 da ningthou oi. Meidingu Maarjit-ki matamda pujaa tounanaba Awaa ningthou-na kousinkhiba baamon Adhikaari mayum Sri Guru Nandan Thaakur, Sri Thaakur Konok Kaanto Hanjaba anibusu bidaai touduna ningthem-ga loinahallak-i.
1.b. Poinu 13, Thaangja: Hiramba desh (Mayaang leibaak @ Cachar) da leikhiba mapaabung-bu ningthou oibiranaba kouthok-i.

*** ningthem-na Awaa-da leiringeida Mayaang-da leikhraba mapaa ibungo-bu amuktangdi ningthou oihange haaina Ipudhou Paakhangba-bu chetna thaagonnajaduna khuramjabadu thoujaal pinabire haaina loujakhi. Maram aduna Awaa-na mahaakpu ningthou oihallabada ningthou khubam asi sinnaningduna kouthokpani.

1.c. Poinu 21, Sagolsen: Mabudhou Paakhangba-gi tinkhun-laaikhun, tinfam-laaifam pumnamakpu amuk lingkhatpa hou-i.
1.d. Waakching 5, Iraai: Paarengba khunnou Khullen animakta laandaaduna ngammi. Saamuk iroi-nachingba khommak-i. fou-su yaamna purak-i. ningthou-na Sanathong-da famlaga leita-laairada fou-cheng yenbikhi.
1.e. Faairen 2, Sagolsen: Sagolsem Soipaai-na Awaa Chenggang khun-dagi Sanaamahi purak-i. ningthem-na pelladuna Sarong lou-da manaalou 5 pikhi.
1.f. Faairen 3, Iraai: Laaimanaai Haamchi-da laandaaduna Sandang Iroi khomlak-i, fou-cheng-su yaamna purak-i.

2.a. 1823, Kaalen 14, Iraai: Mayaangdagi majaa ibungo Raaghab Singh-ga loinana mee 156 thunglei.

***Ningthem Jadu-na Likmaabam chanu paannaduna Raaghab Singh pok-i.

2.b. Meraa thaasi, Nongmaaijing: Ningthem Nongpok Chinglen Khomba nonggaai.

57
Meidingu Raaghab Singh

Meidingu Paamheiba-na o000-da Ngoubraam Saai pok-i. Ngoubraam Saai Senaapati-na Moiraangthem Chanu Ponglenkhombi paannaduna Nongchup Lamgaai Ngamba @Bhadra Singh Ningthou Khaaba pok-i. Nongchup Lamgaai Ngamba Thaangjam chanu Haripriyaa paannaduna Nongpok Chinglen Khomba @Jadu Singh pok-i. Meidingu Jay Singh- na Likmaabam chanu paannaduna Raaghab Singh pok-i. mapaabung ningthou Jadu Singh-na leikhidrabada mapaabung-gi mahut sinduna Meetei leibaakki ningthou oi.

Meidingu Raaghab Singh -gi matamda thokkhiba thoudoksing

1.a. 1823, Hiyaanggei 1, Ningthoukaaba: machaa ibungo Raaghab Singh-na masaagi chahi 16 ta ningthou oi.
1.b. Hiyaanggei 3, Yumsakeisa: mapu ibungo Nongchup Lamgaai Ngamba @Bhadra Singh Mayaang-dagi thunglei.
1.c. Hiyaanggei 18, Iraai: Ningthem Raaghab Awaa-da changlui, 23 nida amuk thorak-i.
1.d. Poinu 12, Ningthoukaaba: Bhadra Singh-na Oinaam chanu-da pokpa machaa ibungo Ibungsi Takheng amasung Kuno thunglei.
1.e. Poinu 13, Leipaakpokpa: Awa Pakhep Senaapati-na Mayaang-da laandaaminnasi haaiduna ningthem-ga punna laandaai.
1.f. Waakching 20, Sagolsen: Ibungsi Takheng amasung Kuno Mayaang-da laaibaar chatpada lilaa oi (si).
1.g. Faairen 10, Leipaakpokpa: ningthem Mayaang-dagi hallak-i. Awaa 3000 sihou-i.

*** Awaa-na makhoigi nongchuprom-da lam lousinba hourakpa oina chenkhraba Meetei ningthou machaa-sing faarunaba laakpa laan-ni. Laanfam asida Awaa-na maai thirakpani. Makhoina laan maaithirakpagi maramdi mafamduda Meetei ningthou machaa-sing leibadagini.

2.a. 1824, Kaalen 11, Nongmaaijing: ningthem Raaghab-na Meetei leima Ningon-su-ga fambaal tongminnei.
2.b. Poinu 3, Leibaakpokpa: Awaa-gi Atong Un senaapati-ga ningthem-ga Mayaangda laandaaba changkhi.
2.c. Poinu 23, Ningthoukaaba: ningthem amasung Senaapati Atong Un laan ngamdaduna chellak-i. laanmee 4000 sihou-i.

*** Awaa-na makhoigi nongchuprom-da lam lousinba hourakpa oina chenkhraba Meetei ningthou machaa-sing faarunaba hanjin-hanjin laakpa laan-ni. Laanfam asidasu Awaa-na maai thirakpani. Makhoina laan maaithirakpagi maramdi-

a) Gambhir Singh-na Nara Singh-ga masak khangnaduna MANIPUR-bu amuk handoknaba waa khannaba hougatpa matam oiba.
b) Cachari ningthou-na British-ta changjaduna mari leinaba matam oiba
c) British officer David Scott-na Gambhir Singh-gi mateng paamduna laanmee 600-gi RAAJAA GAMBHIR SINGH LAVY (konna MANIPUR LAVY haaina khangnakhiba) semgatpa matam oiba

RAAJAA GAMBHIR SINGH LAVY-gi laanmee 600

1. Cavalry : 40
(a) Sirda : 4
(b) Troop : 36
2. Infanty : 460
(a) Subedar : 5
(b) Jamadar : 10
(c) Havildar : 10
(d) Naik : 23
punna : 48
(e) Sepoy : 412
PUNNA : 600

d)  British amasung Cachar-bu mateng paangduna Gambhir Singh, Nara Singh machin-manaaona thawaai yaaona laan soknarakpa

laanfam asida maai paakpadagi British-ka Gambhir-ga afaba mari leinakhibani. Mapaanggal kanba Awaa-bu maaithiba piba haaibasi Gambhir Singh-gi mateng nattrabadi ngamloi haaiba khangbadagi British-na henna maru oina lourakpani. Makhaa taaba mateng paanggani haaina yaabani.

2.d. Waakching 2, Yumsakeisa: Ningthem-ga loinana Senaapati Atong Un Awaa-da changkhi. Kaale ningthou-da laanmee 500 sinnaraga leibaak ngaakhallammi.
2.e. Sajibu thaanin, Nongmaaijing: Kaale ningthou-gi leibaak ngaakpa thabak adu sinnaba Samsok ningthou laak-i.

58
Meidingu Nongchup Lamgaai Ngamba (Bhadra Singh Ningthou Khaaba)

Machaa ibungo Jodu Singh amasung masu ibungo Raaghab Singh-gi matungda Bhadra Singh-na 1824 gi Sajibu 24, Ningthoukaaba, masaagi chahi 71 da Meetei leibaakki ningthou oi.

Meidingu Nongchup Lamgaai Ngamba-gi matamda thokkhiba thoudoksing

1.a. 1825, Ingaa 24, Sagolsen: Meidingu Gambhir Singh Firinggi (British) 1 ga loinana Maaklang-da yourak-i.
1.b. Ingaa 25, Iraai: leibaak ngaaklambasingbu taanthok-i. Samsok ningthou yaaona mee 24 faahou-i.

Meidingu Nongchup Lamgaai Ngamba-gi lema-sing

1. Ayekpam chanu Kousalya
2. Konthoujam chanu Lalhaambi
3. Laairikyengbam chanu Chandraa
4. Laairikyengbam chanu Gourapriya
5. Loitongbam chanu Premlata
a. Nara Singh (Meidingu Leiren Nonglen Sentreng Maanik Khomba)
b. Yaadab Singh
6. Loitongbam chanu Rupabati
7. Maisanaam chanu Thambaalnu
a. Raghu Singh (karambana pokpano khangde, Maaibam ningol-na pokpani haaibasu thengnei. Paring asidadi Maaibam ningol yaaode. Laankhatpada soinaba oirambasu yaai. Maisanaam chanu ahum asida amadi Maaibam-ni.)
8. Maisnaam chanu Bharani
9. Maisnaam chanu Brindaa
a. Kamalakanta @Khunjaaoba (Yaaiskul Laakpa, Meisnaam chanu anisida karambana pokpano khangde)
10. Moiraangthem chanu Srimati
11. Oinaam chanu Devbali
12. Oinaam chanu Lukeswari
a. Guna Singh (esei hanba, Oinaam chanu anisida karambana pokpano khangde)
13. Saapam chanu Lakhipriya
a. Durba Singh (mungnabi machaani)
14. Saraaisam chanu Khemaabati
15. Thaangjam chanu
16. Thaangjam chanu Haripriya
a. Jadu Singh
17. Thiyaam chanu Ruhi
18. Thokchom chanu Chandramukhi
19. Yaangambam chanu Padmaabati
a. Devchandra (Devendra) Singh (Meidingu Manik Nunglen Khomba Dhaaka Taaba)

12-na soinaaide (machaa pibaa pokte).

58
Meidingu Chinglen Nongdren Khomba (Gambhir Singh)

Awaa-na Meetei-dagi laan-da maaithirabada Meidingu Nongchup Lamgaai Ngamba @Bhadra Singh-su yaaona AWAA-da laanmee-sing-ga punna hanjinminnakhi. Asumna Bhadra Singh-na Awaa-da changkhraba matung 1825 ki Ingaa 26, Nongmaaijing-da Gambhir Singh-na fambaal minglen Chinglen Nongdren Khomba kouduna Meetei leibaakki fambaal kaai. Ningthou oiba matamda ningthem masaagi chahi 39 sure.

Meidingu Chinglen Nongdren Khomba-gi matamda thokkhiba thoudoksing-

1.a. 1825, anisuba Ingaa 13, Leibaakpokpa: Meidingu Gambhir Singh Mayaangda chang-i. manaao ibungo Nar Singh Senapati-bu leibaak ngaakhalli.
1.b. Ingen 9, Nongmaaijing: Meidingu Gambhir Singh Firinggi (British) 2 ga loinana Maaklang-da yourak-i.
1.c. Ingen 13, Iraai: Ningthem-na Victoria Paltan 4 bu chaak pijei.
1.d. Ingen 20, Iraai: Nara Singh Senapati-na Awaa-da laandaai.
1.e. Poinu 5, Iraai: Ningthem-na Awaa-da laandaai. Laan-da Samsok ningthou Soimaaolaa-ga loinana Kakaangkaakhampaat-un Kaale ningthou Poiyong Athouba-ga 4 yaaona mee 30 faai. Nongmei kamaar, khutong maru, chengkei, foukei, ngaakei, thumkei, firon, sanaa, lupaa, kon-lik, yot thaang masing yaamna loklak-i. Samsok ningthou konung thugaai, Ingthi (Ningthi) mapaanda firaan yungduna mafam adubu loi challammi. Iroi 500, sagol 5 lokpaga loinana Meetei yaamna puak-e.
1.f. Waakching 18, Thaangja: Sri Meishnaam Ahallup laakpa amasung Sri Huiriya Pukhranba anina LUWAANGLON HAAO-da laandaai. Laan-da Khunpu Lengyaan amasung Haaonu Layaannu bu faabaga loinana Iroi 20, naai 10, foupot 1000 khomgatle.
1.g. Waakching 25, Iraai: Sri Achoipa Laaifam Laakpana NAANFOU HAAO thugaaiduna foupot 1000 loklak-i.
1.h. Faairen 11, Ningthoukaaba: Mayaanglambam Bisambhar-na luchingba Meetei tenggol amana NAANFOU HAAO-da laandaahou-i.

2.a. 1826, Sajibu 13, Yumsakeisa: Ningthem-na Thounaaojam chanu-ga luhong-e. Ibungsi Nar Singh Senaapati-su Thounaaojam ningol amaga luhong-i.
2.b. kaalen 22, Nongmaaijing: Awaa-na waayen touramme haaiduna leibaak pumnamak praaischit tou-i.
2.c. Ingen 17, Iraai: Mayaang-dagi firinggi saaheb-ki matu bibi thunglei. 29 ni Yumsakeisa-da firing-gi matu Meetei chanu-na machaanupaa ama pok-i.
2.d. Thawaan 29, Iraai: Awaa-dagi Kabo khaari-na loi haarei.
2.e. Meraa 13, Iraai: Ningthem-na NGAAKAACHENG HAAO da laandaaba chatli. Mahuireng, Chinfi Khaaniknabi 2 yaaona mee 6 faarakpaga loinana sandang iroi-su khomlak-i.
2.f. Hiyaanggei 16, Yumsakeisa: Khuntraakpa Naathang Hazari-na KHONGJAAI HAAO-ga loinana sagol ama, naai ama, haameng mangaa katlei.
2.g. Hiyaanggei 24, Iraai: ningthem-na OKKHRUN HAAO da laandaaba chatli. OKKHRUN CHOITHAR khunggang 2 thugaai. Laan-da Marengtaaka, Payaangpaka, Leitapaka, yaaona 30 faai. Choithar-dagi athouba ani yaaona 40 faarak-i. sandang iroi naai san fou yaamna khomlak-i.
2.h. Poinu 5, Ningthoukaaba: Nara Singh Senaapati Kangka (ganga) chatpa thunglei. Kaalen 14, Thaangja-da chatkhibani.
2.i. Waakching 1, Thaangja: firinggi matu bibi Mayaanglam changkhi. (2.c.)
2.j. Waakching 3, Nongmaaijing: ningthem-na THONLAAN HAAO laandaaba chatkhi. Numit asida firinggi su Awaa lam yennaba changkhi. (2.l.)
Laan-da Lengpurek, Lengpuwaa faarakpaga loinana saamuk, sandang fou masing thingamdana loklak-i.
2.k. Waakching 7, Sagolsen: Meisnaa Apaambi-gi waangkonsang (chaaboksang) saai. (3.b.)
2.l. Waakching 9, Thaangja: Mayaangdagi Siton saaheb thunglei. 12 ni Yumsakeisa-da Siton saaheb-su Awaa-da lam yennaba changkhi. (2.j.) [Treaty of Yandaboo-gidamak]
2.m. Faairen 1, Nongmaaijing: Achoipa Sri Laaifam Laakpana KABUI LOISAANG pumnama LOI THOUBA chatli.
2.n. Faairen 4 Yumsakeisa: Senaapati Nar Singh-na THONLAANG HAAO da laandaaruba thunglei.
2.o. Faairen 8, Nongmaaijing: Seanaapati Nar Singh-na KHAAGI HAAO da laandaaba chatkhi.
2.p. Faairen 11, Yumsakeisa: Langmaaithemba Sri Nongthonbanachingba kaangbu-na NAAMFOU HAAO dagi sandang 20, sen lakhaa 300 senpung senman naai loihaapot pumnamak puraktuna ningthem-da katlei. KHONGJAAI HAAO-na naai ama katlei, CHAANGSEN-na sagol ama katlei.
2.q. Faairen 13, Iraai: OINAAM KEITHEL semduna kaahalli.
2.r. Faairen thaanin, Nongmaaijing: Bishnupur konung lambi semmi. Firinggisu Awaa lam yennaruba thunglei. (2.j., 2.l.) [Treaty of Yandaboo-gidamak]
2.s. Faairen 26, Sagolsen: KHAAKI HAAI-dagi sandang 4, sagol 1, kamaar langdum maanbi 1, khuttong 1, senpung 2, haao-ga loinana Sri Waangkheiraakpa Amu Subedaar-na katlei.
2.t. Lamdaa 1, Ningthoukaaba: KABUI HAAO da loi thouruba thunglei. (2.m.) meenaai nupaa 35, iroi 17, ningthem-da katlei.
2.u. Sajibu 6, Ningthoukaaba: Ningthem Mayum-ga Angom Mayum-ga KAANGJEI SAANNEI. Ningthem Mayum-na ngammi.
2.v. Sajibu 9, Iraai: IRENGBAM-da Keithel kaahalli.
2.w. Sajibu 13, Leibaakpokpa: Ningthem Mayum-ga Angom Mayum-ga KAANGJEI SAANNEI. Ningthem Mayum-na ngammi. (2.u.)
2.x. Sajibu 14, Yumsakeisa: Mayaang-dagi Meetei Lalonbana san puthoklakpabu ningthem-na leiraga Sifaai-singda yenbi.

3.a. 1827, kaalen 25, Nongmaaijing: ningthem-na braahman beisnab pumnamakta waayen-pathaap chumba ngamjarage haaina bor ni. braahman beisnab pumnamaknasu ‘afaba oirasanu’ haaina bor pi.
3.b. kaalen 26, Ningthoukaaba: ibema Meisnaam chanu Apaanbi-na machaa sija pok-i. (2.k.)
3.c. Ingaa 24, Ningthoukaaba: Angom Ningthou (Langmaaithemba Nungnaangkhomba) na AWAANG HAAO-da fou thouba chatli.
3.d. Meraa 10, Nongmaaijing: ningthem-na LAANGTHABAAL-da konung honggatlak-i.
3.e. Meraa 18, Ningthoukaaba: LAANGTHABAAN KEITHEL AHANBA kaaba hou-i.
3.f. Meraa 26, Leibaakpokpa: MONTHAA HAAO-bu chengkok katlu haaiba yaade haaibagi makhun thugaai. Ningthem-na KHONGJAAI khunggang 10 su loi challamme.
3.g. Poinu 9, Leibaakpokpa: leibaakki angam-athounachingna thanaa thanaa mafam khudingda GOBINDA-gi laaisang saai. (Khwaairaakpa Iren-da Sri Gobinda-jibu khurumba fangduna pukhatlakpani.)
3.h. Poinu 20, Thaangja: Firinggi saaheb 3 Laangthabaan-da yum saaduna leiba hou-i.
3.i. Faairen 2, Iraai: Angom ningthou-na thumkhong samba chatle.
3.j. Faairen 9, Iraai: Firinggi saaheb 3 na sifaai 500 ga loinana Awaa lam yennaba chatli. Awaa leiramdabadagi Lamdaa 13, Sagolsen-da hallak-i.
3.k. Lamdaa 3, Ningthoukaaba: ningthem-na Langmaaithem Nongthomba-gi machaa ibema leimakhubi-ga luhong-i.
3.l. Lamdaa 13, Sagolsen: Sri Govinda-ji-gi laaisang chek-na kuppa hou-i. pukhri-gi cchekpan koibasu hou-i. chithek 4 da dalaan saai.
3.m. Sajibu 2, Ningthoukaaba: Khwaairaakpa-na firinggi matu (2.c., 2.i.) laannaduna Sugnu-da thaai.
3.n. Sajibu 3, Leipaakpokpa: Abdeita Gosaai chatkhiba matamda ningthem-na taangka 1000 katkhi.
3.o. Sajibu 4, Yumsakeisa: Sri Gobindaji-da ningthem-na nongmei top 4 katli.
3.p. Sajibu 6, Iraai: ningthem-na Chandrakhong yengba chatpada khun sembirammi. Sekmaai Khaapu-su Siri Gobindaji-gi awaatpa chafu saanaba Thoubaandong oihalli.
3.q. Sajibu 11, Sagolsen: Firinggi (British) ani Awaa lam yennaba chatkhi.

4.a. 1828, Sajibu 28, Thaangja: Meidingu Waairang Paamheiba (Maharaj Chourjit) Nabadwip-ta korou nonggaakhi.
4.b. Kaalen 5, Thaangja: ningthem-na KHOUPUM HAAO-da laandaai. Laandaaba asida laan ngamduna Ngamkhui chayaainong Youpakaa, Chifi Khaniknapi-ga yaaona meeyoi 34 faaraga anouba khun sembirammi. Sri Ningthoujaamba Hari Keirungba-bu ningthou semduna KHOUPUM KHUNFAM-da Chiru haao-bu ngaakhalle. Sandang, Iroi, Sembung, Senman yaamna khommak-i.
4.c. Kaalen 13, Nongmaaijing: Awaa lam yennaba changlubadu Awaa-na yaadaduna nongmei yennasi haaibadagi hallakpa thunglei. (3.q.)
4.d. Kaalen 29, Ningthoukaaba: KHOUPUM HAAO-da laandaruba hallaklaga Brahman-singda san, iroi amasung sembungsing yenthok-i.
4.e. Ingaa 18, Nongmaaijing: ningthem-gi sanaa yaathang matung inna Sri Khunbong Devkishore paanji sanglaakpa Leimapokpa Taanchou, Pebyaa Nobo ahumna TAANYEIBA-gi PUNGJAAO-bu GHARI-gi PUNGJAA_ga maannana yeiba houhalli.
4.f. Thawaan 13, Thaangja: ningthem-na OKKHRUN-da laandaaba chatli. HUINING, SOMTAN, FATAANG khun thugaai. Laan-da Somtan ningthou Youtrok, Fataang ningthou Chambrong yaaona 56 faarak-i. 7 ki makok tuppi.
4.g. Thawaan 23, Ningthoukaaba: Ibungsi Senaapati Nara Singh-na THONGKHAM HAAO thugaai.
4.h. Laangban 2, Sagolsen: ningthem-na AWAANG HAAO pumnamakpu ngamduna loihaapot pumnamakka loinana konungda thunglei.
4.i. Meraa 10, Thaangja: Kwaak taanba numit asida Ibungsi Senaapati Nara Singh-na KHONGJAAIRAM-da laandaaba chatli. 18 ni Ningthoukaaba-da loihaapot kayaaga loinana Khongjaai ningthouni haaiba 4 , naai 10, taa 3, sagol 8, sandang 5, saamu mayaa 10, senpung 11 asi mayaambung ningthouda katlei.
4.j. Poinu 27, Iraai: ningthem yaaona SRI MAHAABALI THAAKUR HANUMAAN samba hou-i.
4.k. Faairen 10, Iraai: Sri Gobindaji-gi furaa hou-i.

5.a. 1829, Kaalen: matam asida PUK CHATPI anaabana mee yaamna si, mee amaga amaga changnade, potloiba ngamnade.
5.b. Kaalen 22, Ningthoukaaba: Sylhet-ta Saaheb-na KHAAHI-ga laan soknaba ngamdare haaina paao pirakpadagi laan paangba chatli. Iska (Scott) saaheb-na turel mapaan faaoba thoktuna ngaairammi. Punna laan taaminabada Meetei laanmee-na khun thugaaiduna KHAAHI NINGTHOU-bu faaraga saaheb-ta sinnarammi.
MUSLIM-sing-gi LAAI-gi kummei-ga HINDU-gi RATH YAATRAA-ga faangnaraktuna khatnarakpada MUSALMAAN-singna haanna touhallo haaina saaheb-singna haairamlabasu ningthem-na mahaakna haanna tougani haaibadagi HINDU pumnamakka loinana RATH YAATTRAA-gi numit kaaidana tourabada Sylhet baasi nongchup-ki sifaai khudingmakna ningthem-bu ‘dharma ngaak-e’ haaiduna thaagatnakhi. (SRIHATTER ITIBRITTA, Page 115 amasung KHAAHINGAMBA, Page 75-77)
5.c. Laangban 23, Nongmaaijing: ningthem Sylhet-tagi thunglei.
5.d. Laangban 26, Yumsakeisa: Nongchup Lamgaai Ngamba Ningthem Khaaba (Bhadra Singh) korou nonggaai. Leikhidaba matamda masaagi chahi 76 sukhi.
5.e. Waakching 7, Iraai: Firinggi saaheb 3 Awaa lam yennaba chatli.
5.f. Faairen 21, Nongmaaijing: Achouba Laaifam Laakpa-na KHAAHI HAAO-da laandaaruba thunglei.
5.g. Faairen 23, Leibaakpokpa: saaheb 3 na lam yennaba chatkhibaduda Ingthi (Ningthi) waangma makhei Meetei-gi lamni haaina Urong yumlamlaga hallak-i.
5.h. Lamtaa 9, Yumsakeisa: Ibungsija Senaapati Nar Singh-na KHAAKI HAAO da laandaaba chatli. Sajibu 16, Iraai-da hallak-i.
5.i. Lamtaa 10, Sagolsen: ningthem-na TUMU-da khun semba chatli. Sajibu 3-ni Thaangja-da hallak-i.

6.a. 1830, Sajibu, Meidingu Chingthangkhomba-na sok 1682 (1760 AD)-gi Hiyaanggei 12 Sagolsen-da CHANDRABDA kouba sok lingkhatuna JYOTISH CHANDRIKA kouba paanji laairik-na leibaak asida chatnarambabu Bikramaaditya ningthougi BAACHASPATI kouba laairikna angka masing pik-I haaiduna chatnaramlabada ningthem-na toufaroi haaina thingnge. Leibaak toina kaaiba asi langjaba asina oire haaiduna BAACHASPATI laairiktagi thoina angka pikpa JYOTIS CHANDRIKAA asibu amuk hanna semmu haaiduna Khumbong Devkishore paanji sanglaakpada sanaa yaathang piduna LAGHU JYOTISH CHANDRIKA kouba laairik amuk hanna lengba hou-i.
6.b. Ingen 24, Yumsakeisa: Captain Pembertan saaheb-na Awaa-ga waa haainaba changkhi.
6.c. Laangban 8, Iraai: Meisnaam chanu Apaambi-bu leimarel famthol haappi.
6.d. Poinu 14, Ningthoukaaba: ningthem-na IKOU MARU da saamu faaba chatli. Faairen 3, Ningthoukaaba-da thunglei, saamu 34 faarak-i.
6.e. Faairen 25, Ningthoukaaba: ningthem-na KHAAKI-da laandaaba chatli.
6.f. Sajibu 22, Leibaakpokpa: machaa sija ahan-bu Haaobam Dumbar Singh Khwaairaakpa-da thinthei.

7.a. 1831, anisuba Sajibu 1, Yumsakeisa: ningthem-na Brahman sabhaa, Sriyubaraj-nachingna angam-athou pumnamakka loinana SriGobindaji-gi maadopta famduna Sri Khunbong Devkishore paanjii Sanglaakpna semlakpa LAGHU JYOTISH CHANDRIKA kouba laairikpu taahalle. Numit asidagi houna laairik asi Manipur leibaakta chatnaba houkhi.
7.b. Sajibu 13, Langmaaijing: Senaapati Nara Singh KHAAKI HAAO-da laandaaruba thunglei. Tuithang, Lamyaang, Yaangpi, Sitlou, Tongkaa, Mete, Manong haairiba khun 7 asi yaaona 20 thugaairammi. Tuithang ningthou Sentingkhaainachingba haao ningthou 13 faarak-i. Sagol 20, Sandang 20, saamu mayaa 7, senbung 200 loihaapot oina fangbadu ningthemda katli. Ningthemna Tuithang ningthou Sentingkhaaida sanaa luppa furit faraangchi 1, atei ningthou 12 dana laaifi amamam pikhi. Nongmei 5, pistol 1 su pinakhi. Loi haajage haaibada yaanbadagi ningthou 13 mak makhun-da kaahankhi. Manaao ibungo Senaapati Nara-bu sanruk pijakhi.
7.c. Kaalen 5, Ningthoukaaba: Sanaa fambaal thaang-gi yot pekpa waairi yumnaak thiyu haaina sanaa yaathang haaidokpadagi Kakching khundagi Waairi Nada koubabu thengnaduna sanaa fambaal thaang-gi yot pekhalle.
7.d. ningthemga Meetei leima Meisnaam chanu Srimati mahaaraani Liklaai Yokpi-ga fambaan tongnge.
7.e. Meraa 28, Yumsakeisa: ningthem-gi machaa sija ahan louba Haaobam Dumbar Singh Khwaairaakpa korou nonggaai. (6.f.)
7.f. Waakching 8, Yumsakeisa: Grant sahib-na Kabo-da lam yengba changkhi.
7.g. Waakching 29, Leibaakpokpa: ningthem-na HAAO-da laandaaba chatli. Faairen 12, Ningthoukaabada hallak-i. laan yaamna faarak-i. khunggang 6 ki machil-mahaai-ga, ngaaprum-ga, saasung-ga, sakong ningthou Marongsong-ga, Maring-gi Maakanleng-ga, Kongpu Laangaapa 6 yaaona 140 faarak-i. naai, san, lanthum yaamna khommak-i.
7.h. Faairen 5, Ningthokaaba: Sija Haaobam ongbi korou nonggaai. (6.f., 7,e.)
7.i. Faairen 27, Leibaakpokpa: ningthem-na SAAITON-da laandaai. Lamtaa 12, Leibaakpokpada hallak-i.
7.j. Lamtaa 17, Langmaaiching: keithel pumnamak sang saaduna nouna famhalli.
7.k. Sajibu 1, Ningthoukaaba: nupi haatlubagidamak kaanghujam Angam-bu faasi tou-i.

8.a. 1832, Sajibu 27, Iraai: Sri Gobindaji yaaona Sanglen 4 sanggaai.
8.b. Kaalen 3, Sagolsen: Sija mapaa Meisnaam Gourasyaam mantra-bu Luwaang ningthou haappi, khudakta abhisek toui.
8.c. Kaalen 20, Langmaaiching: Jagannath Khettradagi laakpa baamon panda amana Jagannath saaba hou-i.
8.d. Kaalen 25, Iraai: Kaang makhong 12 suba saaba houi. U-di Heipoktagi heinous yaalli.
8.e. Ingen 1, Iraai: Jagannath mahaaprabhu jibanyaas toui.
8.f. Ingen 2, Thaangja RATH chingba houi. Kaangna takpada Ningthoujam Abungton sifaai khanba si.
8.g. Thawaan 25, Leibaakpokpa: mee amda sen 50 khaaiduna nupi haaipagi praischit toui.
8.h. Laangban 20, Langmaaiching: SriGobindajigi maandop mei houi.
8.i. Heeyaanggei13, Leiaakpokpa: machaa ibungo Chandrakirtee taaibang faaoi.
8.j. Poinu 28, Sagolsen: ningthemna AWAANG HAAO da laandaaba chatli.
8.k. Waakching 4, Yumjakeisa-da KACHAAI khun 3 thugaai.
8.l. Waakching 11, Yumsakeisa-da Thoiyaa 1, Khongtei 1, Taloimei 1, Toloi 1 punna 4 thugaai.
8.m. Waakching Thaanin, Langmaaiching: Saro 1, Ngaangchu 1 punna khun 2 thugaai. Arongmei 1, Afongmei 1, Oinam 1 punna khun 3 na fam kaadana san 10 loi haarei. Numit asida Grant Captain Menjor saaheb Kaboda lam yengba chatli.
8.n. Waakching 17, Leibaakpokpa: Thingba Khullen, Khunnou 2 mak thugaai. Thangnaba numitta khullen khunnou animakna sandang 100 loi haarei.
8.o. Waakching 21, Iraai: Khwaai turen marugi mathakta leiba Ipumei 1, Yelemmei 1, Ifemei 1, Ikhimei 1, Woinong 1, Iwaamei 1 punna khun 6 thugaai. Nongchupta leiba Kaasomchi, Sanmei, Makhekmei, Kaatumei, Tonfammei, Kaatepung, Kaarumei, Singaamei, Maakhongmei, Taraanmei kouba khun 10 su thugaai. Numit asida ningthem-na MAKHAAN-da leiraga Maao 1, Pungtongmei 1, Pungtongmei khunnou 1, Khoiyu khun 1, Maanengmei 1, Yaang 1, Paabulaangmei 1, Waamei 1, Maao khullen 1, Kasaamei 1 punna khun 10 thugaai aduga  Maanadalliding 1 yaaona punna khun 10 amana loi haarei.
8.p. Waakching 25, Leibaakpokpa: Pungtongmei 1, Ibemei 1, Paktrumei 1, Debomei 1, Isemei 1, Kaaipungmei1, Kachungmei 1 punna khun 7 thugaai. Numit asida Grant captain Menjor saaheb-na Kabo lam yengluba thunglei.
8.q. Waakching 26, Yumsakeisa: Mayaang 1, Mawaamei 1 punna khun 2 thugaai. Haao yaamna si. San 200 loi haarei. Afaaba haao-singdi amuk halhankhi.
8.r. Waakching thaasi, Langmaaiching: Isimei 1, Ichenmei 1, Tukifimei 1, , Upung Khokmei 1 punna khun 4 na san 400 loi haarei.
8.s. Faairen 1, Ningthoukaaba: Khipumei thugaaiduna laan 7 changna faai. Haao yaamna si. Khun asida thaa 1 lei.
8.t. Faairen 3, Sagolsen: Upi Tonmei-na san 100 loi haarei.
8.u. Faairen 8, Leibaakpokpa: Khipumei-na khun changjage haaiduna san 100 loi haarei.
8.v. Faairen 9, Yumsakeisa: Ngaamei khunnou khullen 2, Ngaakhunou khullen 2 punna kun 4 na san 400, saamu mayaa 1 loi haarei. Thoiding pon 100/100 su loi haage haaiduna pon 10 kattuna haaijarei.
8.w. Faairen 25, Sagolsen: ningthem-na KHIPUMEI-gi isingkhong pukhri mapaanda khutaa 1, namngaa 1, nung 2 da khudaada ningthemgi khonggun yek-i. Namngaada nongsaa santou 2 yektuna iroi 1 haameng 2 ok 100 asi yaaona haaokhun pumnamakka ningthem-na nung hongnge. Numitsida, Meraamechnei 1, Tonloi Chaamei1, Pittemei khunnou 1, khullen 1, Utu waasaamei 1, Waahaamei 1, Khisaamei 1 punna haaokhun 6 asina san 600 loi haarei.
8.x. Lamtaa 3, Iraai: ningthem-na KHIPUMEI-dagi halli.
8.y. Lamtaa 13, Ningthoukaaba: ningthem Laangthabaan konungda thungngi.
8.z. Sajibu 10, Langmaaiching: Langthabaal konung Faraaikon saai.

9.a. 1833, Ingaa 4, Sagolsen: Kabo Samsok ningthou-na Saamu laaba yaapanba (mayaa thindoklaba) 1, sagol 1, pe sana luppa 3 ningthemda katlei.
9.b. Ingaa 13, Iraai: machaa ibungo Sanahal chawumme.
9.c. Heeyaanggei 11, Iraai: Laangthabaan chinggi Lokchapta ningthem-na laai ningnaba leinungda chekna kufaa semme.
9.d. Poinu 13, Leibaakpokpa: Kolkattadagi Borsaaheb-na Awaana Ipaanta leiba meebu lou unaba mafam leitare haaiduna yaamna haaijare. Maram adugi Manipur Raj saahebna Kabo tampaakta Awaa-bu lou uhallo. Madugi mamal oina kum-kum khudinggi taangkha 6000 pige haairabada ningthemna yaaduna Captain Grant, Pembertan, Achiton Saaheb 3 na Awaada lam piba chatli.
9.e. Poinu 16, Iraai: ningthemna mapudhou Paakhangba haraao-i. ningthemsu leimasing yaaona leibaakki angambasingsu  matu-mawaa jagoi saai.
9.f. Poinu 19, Ningthoukaaba: konung amanbadagi Paakhangba haraaoba thunglei.
9.g. Poinu 28, Leibaakpokpa: ningthem-gi sanaa hakchaang eeba houi.
9.h. Poinu thaasi, Sagolsen: Meidingu Chinglen Nongdren Khomba (Gambhir Singh) korou nonggaai.

No comments:

Post a Comment