Tuesday 4 March 2014

Bishnupriya-singsisu Manipuri-ni



(1)
WAAHOUDOK

houjikki matamda MANIPUR haaina khangnariba lamdam asida leiriba tampaak-ki meeyoi-sing asida eikhoina MANIPURI haaina khangnariba meeyoi kaanglup asi tongaan-tongaanba meeyoi furup-singna pullaga semkhibani. makhoisingdugi manungda mapung oiba saruk ahum-di makhaagi asini-

1. haanna leijaramba
2. Nongpoklomdagi changsillakpa (NONGPOK HAARAM)
3. Nongchuplomdagi changsillakpa (NONGCHUP HAARAM)

ahum asigi apunba masak aduna houjikki oiriba saktam asi saagatlakpani. masida amuk 'haanna leijaramba' haaibasida tongaan-tongaanba meeyoi furup kaanglup machaa kayaamarom leirambadagi apunba saktam saagatlakpada achouba furup taret semkhi, haairiba tarer adubu yek taret haaina khangnakhi. maaigei amaromda Nongpoklomgi chak chu maannaba kayaa amaga loinana tampaakki akoibada leirba chingmee kayaagasu totsin yaansinnaduna amatta oisinnakhiba uba fangngi.

(2)
NONGCHUP HAARAM (Nongchuplomdagi changsillakpa)

MANIPUR-da Nongchup-lomdagi meeyoi changsillakpasi SAKOK LAMLEN PUYAA-da Paangan lamboiba ama laaklamba adudagi hou-i. mataang asida palliba Paangan lamboiba asigi mataangda akuppa marol haaiba ngamnade.

Puwaari-da ahaanba oina Nongchuplomdagi meetop changsillakpasi CHEITHAAROL KUMBAABA-gi matung inna Meidingu Kongyaangba-gi matam (1324-1235) dani. ningthem-na fambaal-da leiringeida MAYAANG-ga LAAN soknei. laan asida ningthem-na ngamduna MAYAANG yaamna faahou-i. mataang asida NONGCHUP HAARAMLON-gi matung innadi Meidingu Thawaanthaabagi matam (1195 – 1231) dagi changsillakpa houre haairi.

mataang asida MAYAANG haairaga kanaabu khangnagadage haaibasi eikhoina chap chaana lepthokpada awaaba lei. MAYAANG haairaga DIMAASAA CHACHARI bu khangnagadra nattraga atoppa karamba kaanglup-pu khangnagadage haaibasi mayek sengdana lei. matou asumna PAANGAN haaibasisu matamduda kanaabu khangnarambano haaibasi mayek pumseng sengbadi natte.

MAYAANG amasung PAANGAN haaibasi NONGCHUP-lomdagi changsillakpa meeyoisingda sijinnaba term oina leiramba thengnei. masida houjik faaobagi oina yaanaduna leiriba waahanthok-ti-

MAYAANG- Cachari amasung atei Hindu laaining chatpa nongchup-ki meeyoising
PAANGAN- Islam laaining chatpa nongchup-ki meeyoi-sing

Meidingu Thangbi Laanthaba (1302-1324) na Yumkhu chanu paannaduna pokpa majaa ibungo Kwaakpa Thawaan Thaaba-na Mayaang ningol Chingurembi lou-i haaina CHINGUREMBI KHUNGUM da palliba asi Meidingu Kongyaamba-gi matam (1324-1335) asigi tungtha maangthada thokpa thoudok oigani. MEIHOUBAROL SANGGAAI FAMMAANG amasung SATJAAL-gi waarol matung inna majaa ibungo Kwaakpa Thawaan Thaaba asina MAYAANG LAM-da leiraga Chingurembi asi louduna majaa ibungo Hodikaa amasung Hodang pokpa oina inggit pi.

masida MAYAANG haaina pallibasi NONGCHUP thangba lam-ni haaiba khanglabasu karamba furup kaanglup-ki meeyoi-no haaibasi chap chaana haaiba ngamdana lei. maram-di, Cachari ningthou Nirbhay Narayan (1540-1550) gi mamaangdadi Cachar-da Cachari leiramde. Nirbhay Narayan-gi matam asida Maaibong-da konung hongjillakpani. mahaak-ki mamaangda paallamba ningthou Det tsang @Dersongpha (1511 - 1536) gi matamdadi Dimaapur-da leirambani.

matam asida Twipra (Manikya Dynasty) amasung Koch-nachingba khutkan paangganba kaangbu-singnasu paallambagi waafam thengnei. adum oinamak, Meidingu Kongyaamba-gi matam (1324-1335) asida MAYAANG-ga yeknadunabu oirabasu louna-leinabagi mari thamnadunabu oirabasu naknaba mari amadi NONGCHUP lam-ga leinare haaibasidi mayek sengna khangba ngammi.

Meidingu Kongyaamba-gi matung-da amuk MAYAANG-singna Meidingu Kiyaamba-gi matam (1467-1508) da laan hourak-i. handakki laan asidi 1504 da hourakpani haaiba khangba ngammi. laan asida Meetei Meetei masing yaamna sikhi adum oinamak kaainathangda laan mapumdi ngamkhiba uba fang-i. masidasu MAYAANG haairibasi karamba furup-no haaiba chap chaana khangba ngamdana lei.

thoudok asigi mathang taarakpada Meidingu Lamkyaamba-gi matam (1512-1523)da MAYAANG changsillakpa uba fang-i. 1514-da Takhen-dagi laairik iba Gabichandra laak-i. aduga 1517 da Laairik yengba Bhakirot (Bhagirath) laak-i.

mataang asida palliba ming ani amasung lam asi yengluraga haaiba ngamba waafam kharadi-

1. matamsida Meetei leibaak-ki nongchup thangbada leiriba MAYAANG asi TAKHEN kaangbu asini haaibasini. houjik leiriba Cachar asida Dimaasaa Cachari-na paandringeida Koch amasung Twipra (Manikya Dynasty) na paallammi haaibasini. Meetei-na Twipra (Tripura) bu TAKHEN haaina khangnarammi.

2. Matam asida Takhen-gi kaangbu asi Hindu laaining-gi ithil fangle haaibasi mingsing asidagi khangba ngammi.

3. Meidingu Lamkyaamba-gi matam (1512-1523) da Takhen-dagi thorakpa laairik iba Gabichandra amasung Laairik yengba Bhakirot (Bhagirath) anisidagi Meetei yumnaak LAAIRIKYENGBAM asi taarakkhibani.

NB: mataang asida haairiba meeyoi ani asi Meidingu Kiyaamba-gi matam (1467-1508) da laakpani haaina Rajkumar Sanaahal-na pallamba thengnei. masi Kiyaamba amasung Lamkiyaamba anigi chayetnabadu bhaab taanadabadagi thokkhibani haaina khalli.

Meidingu Lamkyaamba (1512-1523) gi machaa ibungo Kabomba-na ningthou oiba matam (1524-1542) da mityeng changba yaaba point 4 khak thengnei. makhoising adudi-

1. 1529-da cheithaaba meeyoi Laya-gi yumnaak MAYAANGLAMBAM oi

2. 1533 da cheithaaba meeyoi-gi ming Laaitonjam MUSERAA kou-i.

3. 1536 ta TEKHAAO lambi faatlaga chahi asimaktada Tekhaao Leima KHONGNAAMBI changkhi.

4. 1539 da cheithaaba meeyoi-gi ming Waairokpam SANAROK kou-i.

panjakhriba point 4 asidagi khangba ngambadi-

a. matam asida NONGCHUP-ka mari ningthina leinare haaibasini. MAYAANG haaiba waahei yaaona yumnaak tare. (masi MAYAANG-da lambu oiba meeyoi adudagi taaba yumnaak oiramba yaai. Maaigei amaromda, MAYAANGLAMBAM asi Meidingu Naaothingkhong-na Keirunghanbi-da pokpa Ningthouhanba-gi ee-ni haairi. MEIHOUBALON SANGGAAI FAMMAANG-na nongchup-ni haairi.)

b. MUSERAA amasung SANAAROK-ta yaaoriba SANAA asi Meeteiron natte.

c. Tekhaao-ga louna-leinabagi mari thamnare.

Meidingu Chalaamba gi matam (1545-1562) da mityeng changba yaaba point 2 khak thengnei. makhoising adudi-

1. 1556-ta cheithaaba meeyoi-gi ming Thingbaaijam PAANGAN koui.

2. 1557 da MONSAAMBI-na MAYAANG LEIMA oikhi. Chahi asida Yaaiskullaakpa SANAA Yaaima pok-i.

panjakhriba point 2 asidagi khangba ngamba kharadi-

a. mee-gi ming PAANGAN kourammi.
b. MAYAANG haaibasiga 2.d-gi 3 da panjakhiba TEKHAAO-ga tongaan-tongaanbani.
c. SANAA haaiba waaheisi matam asida sijinnare.

Meidingu Mungyaamba gi matam (1562-1597) da Meetei ningol ani- 1, TARUNGAMBI (1566) amasung 2, KOIREMBI (1585) bu MAYAANG leima oihankhi.

Meidingu Khaagemba-gi matam (1597-1652) da Meetei ningol ani- 1, TONSENNU (1603) amasung 2, Hakwaanthem chanu SANAA PONCHEMBI (1630) bu MAYAANG leima aduga Akoijam chanu YAANGNU (1609) bu TAKHEN leima oihankhi.

Matam asida MAYAANG CHUKI (JOGI) na Meetei leibaakta thorak-i, makhoida Meetei ningol piduna khundaa leitaahalli. Khudam oina, Chakpram chanu ama 1628 ta JOGI da thaajei. Makhoibu YAAIRIPOK-ta khundaahankhi.

Meidingu Khaagemba-na 1634 da TAKHEN-ga laan hanjin-hanjin soknaduna ngammi amasung akonbagi laanfam-da meeyoi 200 laanfaa oina purak-i. KHAAGI/KHAASI gi hingchaaba CHOUFAA HONGDEI LAANTHOUYAANGBA haatpadgi KHAAGEMBA koukhi. Manaao SAANONGBA-na MAYAANG-dagi Musalmaan kayaamarom-ga loinana hourakpa laan ngamkhi. Handakki laan asida Paasa Musalmaan 1000 rom khomlak-i. makhoibu lamdam asida laanfaa oina leirambadagi Meetei ningol amamam thaajabiduna yumbaan-keibaalhankhi. Makhoina pokpa machaa-masusing aduna MEETEI PAANGAN (MANIPURI MUSLIM) oikhi.

Meidingu Khaagemba-gi matam asida cheithaaba meeyoi amagi ming Santhaam MAYAANG kourammi. Mahaakna 1618-da cheithaakhi. Masigi chahi ama mamaang 1617 da MAKAK lambi faatli. Atoppa ningsingba yaaba thoudok amana, 1648 ta Samsok laaibaar-ga MAYAANG NAAINUBI-ga lamjen taannahanbada nupi-na thoiba aduni.

Meidingu Khunjaaoba-gi matam (1652-1666) da Meetei leibaak-ka TEKHAAO, TAKHEN amasung MAYAANG-ga lalon-itik tounaduna chatthok-chatsin tounarammi.

(3)
LEIMANAAI

Meidingu Paaikhomba (1666-1697) gi matamda ihaan haanna LEIMANAAI haaiba waahei asi PUWAARI-da laachankhi. Chanam Saamurok-ko kum sok 1599 (1677 AD) da tokkhiba thoudok amabu laachalladuna CHEITHAAROL KUMBAABA-da i-

LEIMANAAI kanglaa langjaduna siye. –lamaai, 49

Mataang asida sijinnariba LEIMANAAI asi kanaano haaiba chap chaana haaiba ngamdrabasu haairiba waahei asi furup-kaanglup amabu khanghanbani haaibasi KUMBAABA-gi thangnaba lamaai na sougatli. Lamaai 50 da iri

17 ni langmaaichingta LEIMANAAI KHULLAAKPA-na ningthem-bu yukou-e.

Masidagi eikhoina khangba ngambadi – haairiba LEIMANAAI asi furup-kaanglup ama oina leibaga loinanana makhoigi khullaakpa amasu matam asida leire haaibasini. (matamsigi context-ta haairurabadi PAASAA MUSALMAAN-singdu oigadra nattraga TAKHEN-gi laan ngamba matamda purakkhiba laanfaa-sing adu oigadra haaina ahaanba chingna-waarol adu mafam asida thamjari). KAALISAARON-da pallamba LEIMANAAI asidagi khangba ngambadi houjik BISHNUPRIYAA haaina khangnariba MANIPURI-gi manung chanba meeyoi furup machaa asini haaibasini. CHEITHAAROL KUMBAABA-gi matung inna makhoisi Meidingu Khaagemba (1597 - 1652)-gi matamda leire haaibasini.

Matam asida MAYAANG NUPIsu Meetei leibaakta thorakpa thengnei.

Meidingu Charaairongba (1697-1709) gi matamda Krishna amasung Kaalikaa-gi laaisang saagatlakpa asina matahkta panjakhiba LEIMANAAI asi Muslim nattaba Hindu kaangbu oiramgadra haainasu chingnahalli. Adum oinamak, matam asi faaobada Meetei leibaak-ta meetop masing yaamna changsillakkhibagi khudam fangliba asida masing yaamgadabasi Musalmaan (konna PAANGAN haaina khangnaba) singna oigani haaibasini.

Meidingu Charaairongba-na 1704 da leibaak meeyaam-ga loiana Raam Banamaali kouba Meeyaan Baamon amadagi Hindu laaining-da charaa henduna laaiming loukhi.

Meidingu Paamheiba Sanaa haaktak (1709-1748) asidadi MAYAANG (maru oina Hindu laaining chatpasing) masing thingamdana changsillakpa thengnei. Changsillakpa asigi mathakta Takhen laanmee 3000 henbabu (thenkhaang kayaarakta) laanfaa oina pusillakpa asina masing asi khanghen hengatkhiba oina tou-i.

Ningthem-na ahaanbada Guru Gopaal Das amasung konna Saantidaas Gosaai-da laaiming lou-i. 1729 dadi leibaak meeyaamga punna lukun thaangduna Hindu laaining-da henna parei chetsillakkhi. 1737 da leibaak meeyaam meeyoi 3000 rombu lukun thangbiduna laaining amukka henna chaaokhatlaklaba matung amuk 1739 da ningthem-na PRAMAARTHA DHARMA-da laaiming lou-i.

Meidingu Paamheiba-gi matamdasu MAYAANG-da machaa ningol HARIPRIYAA-bu 1744 da  thaajarammi. Matam asida palliba MAYAANG asidi Dimaasaa Cachari-ni haaibasi mayek sengna khangba ngammi.

(4)
KHUMOL PURAAN-na kari haairi

Ningthem Paamheiba-gi matam-da Meeyaan laaining (Hindu-gi Ramanandi, Pramaartha) asigi laaiming pibada BISHNUPRIYA (houjik khangnaba) singna NONGKHRANG IRUPNAKHIDE haaina Pandit Navakhendra na iba KHUMOL PURAAN-na haairi.

KHUMOL PURAAN (Originat Text):

Khuman ningthougi khuthdi nungkhrang lupba yate...

Gosai nahoi karigino ningthouna khoina lupuba asidi yataba..

Ningthouna khume gosai manipur asi khuai phattaba nette, mapa mapu nam fanglakba khuman luang na chingdna sagoi jat fana yamna laibane makhoi asidi thoithokna fattaba machet toidobne praichit tooutdna nam fongba yabne...

Gosaina Gorib newaj ningthou da mana hoiba asi chumbara hoidna honge...

English Rendering:

The people led by khuman king went against the Nungkhrang Luppa. The Goswami saint (Santidas Gosai) said, "Why is your Majesty opposed to the ceremony?" The king said, "Goswami, all the people of Manipur are not tribal. There are a good number of clans like Khuman and Lwang etc. devoted to Nama since their forefathers time in the land, but opposed to wild practices. They may therefore, be exempted from Praischitta and given the Nama". King Garib Newaj nodded his head and said "Yes, Gosai! It is correct".

foto- Bishnupriya Manipuri ichin-inaao-singna

(Originat Text):

Gosaina khuman ningthou hoi gosai oigi ipa ipu pungnamadi bishnu upasanane istodebo adu thathokbadi oigi pukningna yate oduna oibu bishnumantra pio bishnu upasana toujoyage...

Ningthougi wa taduna gosai na hoi bishnubu yamna pamna pamlba oiye hoiduna Bishnupriya pikhiye...

Bishnubu yamna pame hoidna gosaina bishnu upasana touba khut osibu "Bishnupriyo" kowye...

English Rendering:

Guswami then turned to the khuman king and said "O king, my cult is Rama-worship, so you too please accept the ramandi religion". The khuman king said in reply, "my forefathers were devoted to Vishnu. The mind is not ready to give up the deva of our ancestors and so please do favor". Hearing thus the saint observed and replied, "O king, I see you are very much attached to Vishnu and chant vishnumantra. So, You will given the name Bishnupriyo on account of your untagged love to Vishnu.

foto- Bishnupriya Manipuri ichin-inaao-singna

(Originat Text):

Asigi matungda nungkhrang lupba khut asina luptoba khutsibu mokhoidi nungkhrang luptodna ilai laina nam fange hoiba asida mihounodna nungkhrang luptoba nokhoigadi tilloi hoidna haye...

Oduga luptoba khut asinasung nakhoidi nungkhrang lupdona praichit toukhrabane nakhoiga tilloi haye...

Asum toudna langnaduna machimonaouna amana meiteina hoidna khaikhoye...

Amna Bishnupriya hoidna gosaina thamba ming aduna ama khaire...

Meieti Bishnupriya khaibagi myomdi hoikhoyba osine...

English Rendering:

The Meetei people who adopted the Noangkhrang Luppa, became strongly jealous to the people who adopted the Nama atease without undergoing the atonement ceremony and proclaimed their separation from them. Now in their turn the Bishnupriyas too proclaimed their separation from them.

Thus the people of Manipur who had been in cordinal relationship with one another so long, became separated into two distinct subgroups.

Courtesy: Navadbip Singh, Tripura

Masina taakpadi- mathakta panjakhriba LEIMANAAI haairiba taangkak asigi matam faaobabu pandit Nabakhendra-na konsinba paamlambagi inggit fongdok-i.

(5)
makhaa chatthajarakkhigadaba



---
ibungo! Eigi ichaa nupaa-se Meeteiron khangde. Adunadi, eibu paao haaina ut-hanba. Adu paaragane ei yaamna haraaore ko. Adudeidi..., Haraaobasina..., nang khara saabdhaan-da leiyu. Awoiba waari surabadi mee-na nungaaitabani.

Eikhoi paabo Nabadwip-ta leirammi. Nabadwip-ta leiba matamda, Ngaangbi mahaaraani Nabadwip-ta maa-gi Raajbaari-da leiba matamda, mayaangsingna yaamna waahallammi. Eikhoi paabo-da Ngaangbi mahaaraani chatlaga waari se haaiye, eikhoi lam-gi problem leiye haaina. Adudagidi eikhoi paabo-na yaamna help tou-i. Touraga, khara marak chatkhragasu (matam khara houkhragasu), nang case tou, case touraga thammu haaina case toubada maana helle (ngamme), Ateisingdo maangkhre. Houjiksu, Gobindabaari-da eikhoi paabo leibanina (leirambanina) Raajbaari-da..., eikhoi Gobindabaari-gi baamon-na Raajbaari-gi pujaa paarbon-su chalaaire. Sraaddho-kirton asi pumnamak eikhoi Raajbaari-da..., Gobindabaari-da..., eikhoi baamon ani lei. Ani-si eikhoi paabo-na thanamna chatkhibani (thamlambani).

Nang-gi ase paaraga ei yaamna haraaore ko.

Ado eikhoi paabo-nane, Meeteilon-na SRI SRI GOBINDACHAARCHAN CHURAAMANI haaina laairik ama iraga Manipur chatlaga..., Manipur Gobindabaari-da chatluraga aada meeting-masa-su toururaga ase dharmagi laairik-se mayaamda pina laak-i (fanghalli). Ado..., waarise 1940 matunggi waarini ko. Eisu ahal oire, ahal oirasu nanggi asi paabada yaamna nungaaire ko. Nang yaamna subdhaan-da leiyu, fajana leiyu, ei aasirbaad piri.

Fajana leiyu.

No comments:

Post a Comment