Tuesday 13 November 2012

NINGOL CHAAKKOUBA

  
 Waahoudok:

NINGOL CHAAKKOUBA haaibasi thaaina mamaangeida YU KOUBA haainasu khangnarammi. masi Heeyaanggei thaa-gi nini paanbada paangthokpa machin-moupaa-gi oiba achetpa nungsi maribu nouhouna ningsingba thouram amani. Thouram asi mayum paanduna yumnaak saagei hongkhrabi ningol-singna yaamnamak maru oina loujabata nattana mabung-moupaa oibasingnasu maru oina khanjaba numit amani. Mabung moupaa-khakta nattana mamaa-mapaa oibasing thaajakhrabi machaa-ningol-bu amuk hanna unaduna chaamin-thakminnaba amasung punna haraao-tayaamminnaduna awaa-anaa kayaa kaaothokminnaba thouramni.

NINGOL CHAAKKOUBAgi puwaari:

Khrista kum 33 subada KANGLA-da fambaal kaakhiba Meetei ningthou Meidingu Nongdaa Laairen Paakhangba-na Poireiton-gi machannupi Laaisnaa lou-i. chahi kayaamarom-gi matungda nongma Laaisnaa-na mabung Poireiton-gida chattuna mahei marong lokpa yenglui, awaa-anaa paao hanglui. Machan-ga matam kuinagi tungda unaba fangba aduda haraaoraduna Poireton-na cheng angouba kharaga cheng amuba kharaga lafoi lafoi latang kharaga haappirakkhi.

Poireiton-na haappirakkhiba cheng adu thongduna chaabada akhannaba mahaao fangladuna masen Paakhangba-su haraaore. Cheng adubu Poireiton chaakhaao haaina kiore. Aduga lafoi adugi mahaao-dasu pelle. Omduna thammui haaiduna ompot haaina koure. Asumna pellaba Paakhangba-gi loinabi Laaisnaa-na mabungda toubimal khangba utpa oina chaak chaaraa amatang masen-ga punna chaabiranaba chaakkou-i. chaakkouba asida Poireiton-su laakkhi amasung punna chaamin-thakminnakhi.

Thoudok asibu ningsingduna Meetei-gi mayum paankhrabi ningol-singna mapaamda leihouba mabung-moupaabu chaakkouduna pijabagi chatnabi asi kum-on khuding-gi kaaidana paangthoklaga laakkhi. Adubu mabung moupaa-singna ningol-gi mayumda chaak chaaba chatpasi toktuna machal oibi-singna mabung-moupaa-gi mayumda chatpa chatnabi oina Meidingu Chandrakirtee (1834-1844 amasung 1850-1886)-gi matamda houdokkhi. Madudagi ngasi faaoba leptana Heeyaanggei thaagi nini paanba numit-ta mabung-moupaa-singna mache-machal oibisingbu chaakkouba asi chatnaduna laakkhi.


NINGOL CHAAKKOUBAgi thouram:

NINGOL CHAAKKOUBA numit youdringei mamaangdagi houna mabung-moupaa nattraga mamaa-mapaa oibasingna mache-machal nattraga machaa ningol-bu paao chattuna chaakkougani haaiba khanghalli. Numit aduda machaa ningol oibi-sing aduna paamjagadaba mathel-makoi sin-laang-i.

Yum-gi mou oirabi-singna machaa-singbu ayuk nganna houdoktuna mapaam lamdam-da nganna khongsaanba ngamnaba laangjei. Mabung-moupaa amasung mamaa-mapaa-na paamjagadaba achaapot nattraga khudolpot pudunasu chatnei.

Makhoina purakpa pot-chei yaaoba luthong adu konthong-da thoktuna ngaairaga oknei. Aduga mapaamgi meeyoisingna ‘karigi asuk yaamna purak-ibano. Nasaa ngaakta laakpa yaadro?’ haaina nungsi-chaanna okpa matou utli. Awuba meepum khudingmakka haraao-tayaamba fongdoknabata nattana mahaakna pujarakpa achaa-athaksingdu keiroi leikaai-gi yum-signdasu youhalli. Ningol masaamak chattunasu awaa-anaa-gi paao lounei. Kuina unarudrabagi e-paao kayaa tamnei.

Mapaam-gi meeyoi-sing-ga ningol amasung machaa-sing-ga punna haraao-tayaamna chaak chaaminnei. Numit asida mabung-moupaasing nattraga mamaa-mapaasingna thabak chatthoknade. Punna leiminnaduna waari–waataai chaama-chaama saanei.

Nungthil ngaaihaak-ngaaihaak potthaanaraba matung-da numittugi oina laairembi-gi masak louraba ningol oibi machal-mache aduna hallamdaai-da ngamjaba khudolpot kharadang tamba chatnei. Khudolpot asi ningol-da katlaga moupa oibasingna ‘awaa-anaa kokchaduna henna nungaai yaafana paanjahourage, bor pibirammu (thoujaal lankubirammu)’ haaiduna khurumjei. Machal nattraga machaa oiragana ningol-singna haanna khurumnei. Ningol oibisingna mabung-moupaa-gi nungsi mari aduda mapukning thumhatladuna ‘nungaai yaaifaba oihouro, awaa-anaa taadaba, await-apaa leitana chaaokhatpa oihouro’ haaina mapukning penna amasung sengna yaaifa lankubirammaga haraao-haraao-na mapuroibagi sangaaida hankhi.

Meetei-da NINGOL gi thaajanabi:

NINGOL haaibasi Meetei-da yaamnamak maru oi. Laairembi-gi masak oibini. Maram aduna ningol-bu laaigumna lounabagi thaajanabi lei. Ningol-da fatta-nungda tounade, matam pumnamakta haraao-tayaamhanduna thamnaba hotnei. Ningol-na mapukning nungsiduna mamittagi mapi taaba fatte haaina thaajanei. Aduna ningol-gi mathawaai soknaba tounade. Ningol-gi mittagi chetharakpa pendabagi ihul chenba pi taakhiba mabung-gi yumfam adu mutkani haaina faaoba kina lounei. Ningol-na mathawaai sokkhiduna ‘maangnaba taaknaba’ abhisaap tourabasu paandana lemna maangde haaina kina lounei. Amaromda, ningol-na haraaoduna bor pirabadi nungaai yaaibi maraang kaaina chaaokhatchaba fangjei haainasu thaajanei.

NINGOL haaibasida laairembi ama oibagi magun yaaori haaiduna lounei. Maram aduna NINGOL CHAAKKOUBA asi imaa-ibema Durgaa kouthaduna iraatpagumbani. Laairembi amana yaaifa-lankubirage haaiduna lengbirakpagum mamal leina lounei. Mabung-moupaa-singna nungaai yaaifana paanba ngambasi ningol-singgi thojaal bor-dagini haaina lounei. Adumna awaa-anaa taabadasu ningol-gi abhisaapnani haaina lounaba faaoba leiribani.

NINGOL gi pukning-ihul:

NINGOL amagi punsida khwaaidagi nakna loujabasi MAPAAM asiga Mapuroiba amasung mahaakki imung-manunggani. Mabung Poireiton-na pirakpa chaakhaao thongduna pijabada mapuroiba Paakhangba-na haao-i haaina thaagatpibadu Leimaren Laaisnaa-na haraaojei. Haairiba pukning ihul asi ningol pumnamakna leinei. Mapaamdagi purakpa potlam-singdu chaana-thaknaba oiragana ahaaoba, atei potlam oiragana afaba oibasi makhoina mamaaidu fouraamuk paaklabagum nungaaijei. Mayum paankhrabi nupisingna mapuroibagi mayumda hankhibada mapaamdagi haaplakpni haaiduna fadigom makaa amatang oirabasu puduna chatning-i haainei.

Mapaamdagi NINGOL CHAAKKOUBAgi haairak-i haaibasi mapuroibagi mamaangda henna mamal leikhatchei. ‘ningol-na mapaam chatningba’ haainaribani. Mapaamgi nungaai-yaaifabada haraaoba, awaa-anaa taaraga mapukning nungsiba ningol oibi-sing-gi pukchel-ni. Makhoina ngamlabadi mapuroibaga taanaduna mateng faaoba paangnaba hotnaribani. mapaam lamdam nungaai yaaifari haairaga mapuroibagi mayumda maaithong makaa laamjaribani.

NINGOL CHAAKKOUBAna laakpada mayum paankhraba ningol-singna anouba punsi ama fangbagum tou-i. mapuroibada keja-noujaba, oinajaba, machaa-singda luna touba, masaa-na khangjadana henna heiningba matou faaojaba asi thok-i haaina lounei. Masina NINGOL CHAAKKOUBA gi paao laakngeidagina NINGOL CHAAKKOUBA matung khudolpot-singna loikhiba/mantharakpa faaoba haannaga imaan-maandana ihei-ta heiningduna lei haainasu lounei.


Khudolpot:

Mabung-moupaa-sing-na machal-mache-singda tamba khudolpotsingdi

1. mahaakki ingkhol-da houba yensaang-naapi
2. uhei waahei
3. manammana saaba fanek amasung innafi, mapuroibagi khudei amaga matek amaga (saadragana leiba) asini.

Ningol-ga loinana chatpa angaang nupimachaa-singdasu fanek amaga matek amaga khudol tou-i. nupaamachaa-singdana khudei machaa amamam haapnei. Angaangsingda sengaao oinaba angamba senfam khara-khara haappibasu yaao-i.

NINGOL CHAAKKOUBA da laakpa awonba:

Paradigm change toubagum NINGOL CHAAKKOUBAgi chatnabi asidagu centre point-ta ahongba laakpa ure. Traditional oiba paradigm-da NINGOL CHAAKKOUBAgi centre point asi MACHIN-MOUPAAgi oiba NUNGSI MARI aduda oirambani. Houjikki matamdadi KHUDOLPOT aduna centre point oirakpa uba fangle. Matam ama margin-da khudolpot-na leirambadu houjikna machin-moupaa-gi oiba achetpa mari aduna oirakle. Maram asidagi ningol pokpa mamaa-mapaa amasung mabung moupaa-singdadi numit asi abhisaap-ki numit oina thokpasu yaaonare.

NINGOL CHAAKKOUBA laaklaga amuk nupaa mayum-da hanbasi luhongbagi thinbagum awong-awun-ga loinana amuk chatningbagi fibham youre. Nattragana thaajabiba matamda waathouba awunpotsing masing suhanba nattraga atek-akaaising sindoknaba numit oina lounare. Meemaangda lennaningba-gi machat amasu khudolpot-ta yumfam oiraga saagatlakpa ure. Handak 2012 ki record-ta khudolpot pinaba khwaaidagi yaamna leinabasi blanket (feijup) asini haaina paanari.

NINGOL CHAAKKOUBA amasung BHAATRI DWITIYAA:

BHAATRI DWITIYAA bu JAM DWITIYA haainasu khangnei, BHAAI DOOJ haainasu mafam kharada khangnei. Dwitiyaa amasung dooj haairibasingsi nini chanba/paanba haaibani. Kaartik thaa-gi nini chanba/paanba NINGOL CHAAKKOUBA ga nongmatada taaminnaba machin-moupaa-gi oiba achetpa mari adu saagatpa thouram amani.

Laai haaktakta Yomi (Yamuna/Jamuna, asibagi ningthou, norokki mapu Yam/Jom-gi machannupi) na mabung Jom ningthou-bu mahaakkida laakpiduna chaak charaa amatang chaabiranaba kayaarak hanna haaijei. Nongmadi matam sandokpiraduna Jom ningthouna machal-gida chatli. Machan-gi thouraangda pellaba Jom ningthouna machannupi-da apaamba bor ama nijahounaba taakpiba matamda machal-na nijei ‘chahi khuding-gi ibung-na eigi-da laakpiduna chaak chaabiyu aduga masi pumnamakki oiba chatnabi amasu oihanbiyu’. ‘madumak oirasanu’ haaina bor pinabirambadagi ngasi faaoba chatnarakliba asini.

BHAATRI DWITIYAAda machan-mache-singgi yumda mabung-moupaa-singna chatli. Machan-mache-singna maraaibakta TIKAA (fattabadagi ngaakthokpiba ngamba daag/mark) nambiraba mabung-moupaasingdu NOROK-ki awaa-anaa fangde, mabung Jom ningthou-na machan-gi nungsiba adu ningsingduna maraal kokpi haaina thaajanei.

Saastra-da haai- “numit asida mabung-moupaa-singna machal-mache-sing-gi mayumda chattuna chaak chaagadabani. Machal-mache-sing leijadabasingna chatnabi (dharma) gi matung inna kanaagumbi amabu machan-mache sakna maagi mayumda chattuna chaak chaagadabani. Keidounungdasu mayumda chaak chaaroidabani”.

Numit asida ningol oibi-singna ayuk nganna hougatlaga mabung-moupaa-sing-gi punsi nungsaangnaba amasung nungaai yaaifanaba brata touduna Jom ningthou-bu abaahan touraga iraat-thouni paangthokchei “He Jom ningthou! Eigi ibung-eupaa-sing-gi punsi nungsaanghanbiyu”. Jom pujaa-ga iroinana Numit-ki machaanupi, Jom-gina machal oibi Jamuna (Jomi/Yami) busu pujaa tougani.

Atei thaajanabi khara:

Sri Krishna-na Narakaasur haatlaba matungda machannupi Subhadra-na meiraaga konnana oklaga laaibakta tilak nambikhi. Jain laaining-gi Mahaavir-na nirvan fangkhraba matungda manaao Nandivardhan na naaitom taaduna waaba matamda machannupi Sudarsana-na loinakhi.
Numit asibu Bengolisingna ‘Bhaai Phota’ haaiduna paangthok-i. numit asida machal-mache oibasingna charaa henduna mabung-moupaa oibasing-gi punsi nungsaangnaba amasung nungaai-yaaifanaba Isor-da praarthana toujaraga mabung-moupaa-singg-gi maraaibakta fattabasingdagi ngaakthokpa ngamba tikaa (Photaa/mark) adu nambi. Aduga makhoida athum-ahaao pijabaga loinana khudolpot-su pinei.

Nakna leitaba-singna TIKAA asi envelop-ta haapchinduna faaoba thaanei. Numit asi mabung oibasingnasu khouraangna ngaaijba thouram amani.

NINGOL CHAAKKOUBA chaattaba NINGOL:

Mabung-moupaa leijadaba nattraga mamaa-mapaa laaira-anang maaiyoknaba nattraga araappada leinakhibasingna NINGOL CHAAKKOUBA chatte. Masigi mathakta, ningol yaamba imung-gi manamma oiruba-sing machal-singbu ningthina pija-pithak toubada masaagi toufam thokpani haaina khanjaba manamma-singna mapaamda NINGOL CHAAKKOUBA chatte. Makhoina chatthokkhrabadi laakkadouriba machal-singdu-gi laangbinaba mee-su leite. Aduga kharana masaabu mabungsingna koubibadagi henna maru oibasi mapuroiba-na machalsingbu koubaduna henna mamal leina loujabasingna NINGOL CHAAKKOUBA chatte. Chatningdabagi natte. Maru oiba, thaadokpa yaadaba amasung toufam thokpa adugini.

Asumna NINGOL CHAAKKOUBA chattana ningol-gi sebaa touba manamma-sing asi ningol-singnasu henna lumna amasung luna loujei. Mamaa leikhidraba ningol-singna manamma-bu mamaa oina ujei.

Waaroisin:

NINGOL CHAAKKOUBA asi machin-moupaa-gi oiba achetpa nungsibagi mari adu nouhouna ningsingbata nattana meeyoiba masen-gi marakta nungsi chaannana hingminnanabagi paaojel amasu yaaori. Thouram asina haraao-tayaamba, nungsi chaannana leiminnaba, nungaaitaba kayaa kaaothoknaba, pukchel chaaoba, nollukpa, amana amagi yaaifanaba khanba pukchel, pumnamakta inou nouba afaba waakhal-pukhal-sing chaaokhatnaba maram oihalli. Masina ningol oibi-sing-gi maru oiba amadi yum paankhibana paandringei matamda semgatminnakhiba mari adu tatpa natte haaiba paaojel-su piri. Numit asida atei meeyoi kaanglup-singnasu maannaba paandamda thouraang tounarakpa asi a-culturation-dagi thokpa oirambasu yaai haaina loubada akaaiba leite. Amabu oirabasu amabu oirabasu, machin-moupaa-gi oiba senglaba mari adubu nouhouna ningsingba thouram asina laakpada mayum paankhrabi ningol pumnamakta yaaifa paaojel pijari.

No comments:

Post a Comment