Friday 16 November 2012

LEIHOU LEIPOK CHING UMANGLAAI PAANGGANBA-gi KHUBAM (SIVACHING)

WAAHOUDOK:

Cachar jilaa/district-gi Sonaai-da leiba Madhab Chandra Das (MCD) College-gi hek maaiyoknabada, Sonai-Kabunganj lambi-gina nongchup thangbada SIVACHING asi lei. SIVACHING asibu mayaang-singna SIVTILLAA haaina kounei. SIVA Mahaadev-ki khubam leiriba ching asi-gi ming CHANDRAGIRI kou-i aduga CHAANGUTILLAA (Chander Tillaa-dagi) su kou-i. CHANDRAGIRI amasung CHAANGUTILLAA haaibasi waahanthok amattani. Animakna haaininglibasi THAA CHING (THAA MAANBA CHING) haaibani. Ching asigi chingkhaa-da leiriba khun asibuna CHAANGURTOL (Thaa maanba Ching-gi Chingkhaa) kou-i.

Baraak tampaak-ta Umanglaai-gi khubam oiba laaifam kayaa lei. Makhoidudi- Bhubon Baaruni, Khwaairaakpa Irel (Naraandor Baba), Maru Khubam, Sivasthan, Veirab Baba-nachingbani. Mayaam-gi marakta SIVACHING asina khwaaidagi mee masing yaamna tinba laaifam-ni. Laaifam asi Cachar jilaa-gi Silchar sub division-na konba Sonaai thaanaa-gi manung channa leibani. Parganaa ani leiba Sonaai asigi Sonaapur parganaa-da ching asi leibani, atoppa pargana aduna BONRAAJ kou-i. SIVACHING na leiriba mafamsi Silchar-dagi Sonaai km 16 rom aduga Sonaai keithel dagina km 3 rom khaaromda chatlaga leibani.

SIVACHING: Sonai Kabuganj chatpa lambi-dagi uba ching-gi saktam
PUWAARIda SIVACHING:

CHANDRAGIRI nattraga CHANGUTILLA haairiba ching asida leiriba khubam asi Cachari ningthou Krishnachandra (1780-1813) na ing 1787 ta saaduna sanggaabikhibani. Iningthou asina ing 1802 da luhongduna louba meetei ningthou machaanupi Cachar-gi aroiba mahaaraani INDUPRABHAA-na manaai masan-sing-ga loinana khurumba laakpa thouram amadagi ningsinghouba oina chahi khuding-gi kaaba houkhibani.

SIVACHING amasung LEIMAREN INDUPRABHAA:

Leimaren Induprabhaa asi Meidingu Chingthangkhomba-gi majaa ibungo yaaima Madhuchandra-na pokchabi mamom-ni. Mahaakki pokminnaba manaao nupi ama amasung mabung – Sanaa Yumjaao Taaba, Sanaahal Naaol Singh, Nilambor @ Feiraaba @Pitambar lei.

Ing 1802 da Induprabhaa-bu Cachari ningthou Krishnachandra-da thaajarakpa matam-da mabung Nilambor -na Cachar younaba thillak-i (Cheithaarol Kumbaaba, lamaai 181). Bonraaj leibaak-ki konung oiduna Chandpur-da paalliba ningthem imung asi Induprabhaa-gi mabung Nilambor-gi chaada-naaodaa-ni.

Mapuroiba Krishnachandra-na ing 1787 da lingkhatpiramba Mahaadev-ki laaisang asida nongma Leimaren-na machaa-manaai kayaamaromga loinana khurumjaba laakkhi. Numit adu Deepaawali, Laxmi pujaa, Kaali pujaa, Ningol chaakkouba aduwaaigi Nongmaaijing amadani. Haairiba numit asida leimaren-na machaa-manaai-sing-ga loinana laai khuramba kaaramba asidagi chahi khuding-gi oina Meetei-na khubam asida khurumba hourakkhibani.

Ngallingei matam (1987 gi mamaang)da NINGOL CHAAKKOUBAgi mamaanggi Nongmaaijing ama amasung CHAAKKOUBA matunggi Nongmaaijing ani punna Nongmaaijing ahumda kaanarammi. Adum oinamak mayaai thangba Nongmaaijing (CHAAKOUBA-ga thangnaba mathang-gi Nongmaaijing) asidana mee masing yaamna kaanabaga loinana ngaksen thouraangda mateng oinanaba supchinduna nongmatada paangthoknaba hourakkhibani.

SIVACHING amasung BHAAGYACHANDRA MAHAARAAJ:

SIVACHING: laaifam-gi khaa nongpoktagi uba laaisang
Mamaa-ga pokminnaba maama Moiraang ningthou Khelei Nungnaang Telheiba-na lam niba pikhidaba waahouda louron touduna awaa-gi matengdagi Meetei leibaak khuntaak laansikhi. Ningthou Bhaagyachandra leibaak thaadoktuna chelli. Ningthou-na ahaanbada Kohimaa-romda chelli. Tungda Cachar-da taarak-i. ningthou Bhaagyachandra-na Cachar-da taarakpasi khong lambidani.

Manipur amasung Cachar-gi ngamkhei oiriba Bhubon ching asida Bhaagyachandra mahaaraaj-na matam khara theiduna leirammi. Matamduda iningthou-na Mahaadev ningjarammi. Mahaakna laai ningduna leibadu chingmee-gi fijet setpa ahal oiraba matei-manaao ahal amana unarubadagi taakpirammi ‘maangda uriba tampaak asida khong lambida chatkho. Ching machaa ama leiramgani. Ching aduda nahaakna ningjariba laai adugi khubam leibani. Nahaakna mafam aduda laai ninglabadi ningjaba pumba thungjagani.”

Asum touna Bhaagyachandra-na khong lambi-da laaklaga houjik leiriba SIVACHING asi thirammi. Tungda thengnaraduna, thangnabada leiba chingdum machaa ama (MCD College-ga thangnana khaaromda leiriba) da waana sagaai saaraga matam khara leirammi. Aduga chingdum achouba CHANDRAGIRI asida laai ninglammi. Ningjaba matamda mapukningda lepcharammi. “MANIPUR asi handokpa ngamjarabadi khubam ama soidana katcharagani.”

Asumna theiduna leiramba asidagi manem sija Haripriyaa (Meidingu Paamheiba-gi majaa ibema, 1744 da thaajarakpi) gi khutthaangdagi Cachar-na mahaakpu MANIPUR uddhaar toubada mateng paangbinaba taknarammi. Cachari-na mapaanggal sonbanina Awaa paannaba ngamloidaba adu khangbadagi maama thoklaba Cachari ningthou Raamchandra (Sandhikari) na Tekhaao ningthou Swardadev Rajeshwar Singha-gida chathankhibani.

Asumna Tekhaao-da saamu faaraga laanda mateng paangduna Manipur-bu handokpa ngamkhi. Adubu ningthou khubam fangalaba matungda manem leikhidabagi sraadha-karma paangthokpa laakpa nattana amuk hanna maai ollakpa ngamkhide. Iningthou Bhaagyachandra-na laai ninglamba mafam adumaktada Krishnachandra-na Siva-gi furaa laaisang saaduna sanggaakhibani.

LAAI PUJAA TOUBA BAAMON:

Khubam asida leiriba Siva Mahaadev-ki SIVLINGGA asi-bu iraat pujaa touduna laaklibasi Meetei baamon-ni. Ngallingei matamda kanaana purambage haaibadi thijinningaai oiri. Adum oinamak Bibirgram-gi Kongbraailaatpam Ambikaa Mishra kouba amana 1950 gi matam aduwaaidagi laattuna laakkhi. Mahaakki mamaang-da kanaana laatlambage haaiba kanaa amattana haaiba ngamdre adum oinamak Ambikaa-bu pokpa mapaabungna laatlakpa oiramba yaai haaina lounari. Houjik-houjik laatliba Meetei baamon asi eigaa Ambikaa-gi machaanupaa Tombisanaa Sarmaa-ni. Mapaabung leikhidraba matamdagi houna mahaakna 1990gi matamdagi makhaa chattharakpani. Rishikesh Goswaami kouba mayaang baamon amana mateng paangli.

Eigaa Ambikaa leiringei-da Nongmaaijing khudinggi kaaduna iraatlammi. Matamduda Laaisang-gi chaabi paallamde. Houjikti mayaangsingna semba LUP amana gate paanduna chaabi paansille. Rishikeh Goswaami asi mahaakki leijadaba matou adu ubiduna eigaa Ambikaa-na pukhatpirambani. Houjikti mahaakna SIVACHINGgi numit nattana atei matamda laaibugum ure.

LAAIGI THOURAM:

SIVACHING: Nandi-gi laaisang-ga konnana uba saktam
Khubam asida laatliba laai asi SIVA MAHAADEVni. Mahaadev asibu Baamon-na manungda laatpani. Aduga mapaan-gi oiba thouramsingna Meetei naat-ki oiba ngaaktani. Masi achouba angakpa amani. Ngakpa yaaba waafam khara-di-

1. Baamon-na Mahaadev laatnade. Adubu khubam asida leiriba Mahaadev asi laatli.

2. Mahadev-gi thouramda maaiba-maaibi yaaonade. Khubam asidadi maaibina chingu laaigi mapaao tammi aduga penaa-na yaakaai seirol sak-i.
3. Hindu laai khurumba laakpada Hindu-gi kummei amatta paangthokte. Meetei jagoi, thaang-taa khousaarol-nachingba naatki kummei utli.

Ayukta laai yaakeiba, bhaktasingna hei-lei katlaba, maaibee-na chingu mapaao tamba, naatki oiba kummei thougal touba trinaath esei sakpa asina thouram-gi maruni. Ayuk pung 5 dagi laai thong haangbana nungthil-gi pung 4 faaobadi pou namduna laai khurumnei. Pou nambagi pareng asi sennaba asi numit yungba matam faaobadadi awaabagi masak oinei. Masi bhaktasingna numit yungba mamaang ayukki matamda khurumhounaba hotnaba asina mapung oiba maram oibani.

Laai-gi thouram loiraga CHANDRAGIRI BON UDYAAN (SONAAI PARK haairaga henna khangnaba) kouba leikol asida koiduna pothaanei amasung amaga-amaga unaduna waari-waataai saannei, koiminnei, chaamin thakminnei.

KATANARABA POTLAM:
SIVACHING: bhakta-singna iraat-thouni-gidamak laaisng-da changba

Khubam asida hei-lei katpa asi nganba taannaba lei. Kanaagumba ningol machaa-singna mabung nattraga moupaa oiba nupaamachaasingbu nongaandringeida thaaraktuna kathallaba yaao-i. mahousaa oinadi Baamon aduna laaklaga sengdoklaba matungda bhaktasingna baamon adugi khutthaangda heikat-leikat tambani. Chahi khuding-gi baamon laaktuna laai thong haangdringei-da laaida katlaba anganba kaangbu hek-hek thengnei.

Penaa sakpa amaaibana yaakaairol saklaba matungda heikat-leikat tamba houbani. Hei-lei-ga loinana meiraa katpa asi chatnei. Mombati amasung agarbati katpa asina mapung oi. LEI-da maagi-maagi angamba leikhal suna katnarei. Kanaagumbana TAKHELLEI faaoba puraktuna katlaba yaao-i. Mahaadev-na yaamna paamba Jubaakusum, Sagolhidaak mapaan-su katnei aduga manaa-da harikhaagok manaa katnei.

Asumna HEI-dasu maana-maana angamba katnarei adum oinamak khwaaidagi maraang kaaina katlabasi yubi amasung lafoi asini. Apple, naaspati, komlaa amasung atei hei makhal kayaamarom katlaba thengnei. Harikhaagok katlaba asi mahei lei haaina lounei.

Atoppa akatpot kharadi manungda FOLAA asi yaamnamak maruni. HEI-LEI katlaba adu laai-da katlamlabasu FOLAA asidi amuk prasaad oina handorak-i. handorakpa asi totlaga laakminnaba kayaaga punna fangminnei. Masigi mathakta Mahaadev-ta sanggom heiraba, ghee thaao nattraga khoihee heiraba asi chatnei. SIVLINGAda heiraba sangom khoihee ghee thaaonachingbadu chentharakpa machum maninglomda taahnabadu yaaduna mchum adu liklida yaaduna punaba kayaamasu yaao-i.

Atoppa katlaba amadi Mahaadev-na yaamna paamjaba GANJA asini. GANJA asi Mahaadev-ta katlaba matungda nahaa apaambasingna koisinduna prasaadi fangminnei aduga TRINATH ESEI sakpa hou-i.

SWARNAPUR NAGAR, SONAAPUR amasung SONAAI:

Cachar leibaak asida leiramba Nagar-sing-gi manungda yaamnamak chaaokhatlamba nagar amani SWARNAPUR NAGAR. Krishnachandra-gi matamda Nagar asigi Sachib Jay Singh (Jay Singh Barman @ Sulaai Barman)-na oirammi. Nagar asigi Ujir-su tongaanna thamlammi. Ningthouna Siva Mahaadev-ki khubam asi atoppa mafam amada saaba-gi thouraang leirammi amsung madugidamak SWARNAPUR NAGAR-da laaklammi. Nongju Paanthaa oibana saaningliba mafam adu faaoba changsinba ngamdabadagi numit kharani pothaarammi. Nongma manaai Sachib Jay Singh-gi mamang-da khubam asigi mataangda uhanbiramba adu ningthouda hanggatcharuba matamda yaabibadagi mafam asida saakhibani.

Haairiba ningthou paallingei matamda khangnaramba SWARNAPUR nagar asi matam-gi irolnungda lon theidaraktuna SONAAPUR haaiba parganaa oina revenue da ming kaakhi. Haairiba SONAAPUR asida amuk makhaa taana theidaraktuna SONAAI haairiba keithel asi oikhibani.

BONRAAJ MEETEI LEIBAAKki NINTHOUROL:

BONRAAJ haaibasi revenue-da leiba parganaa anigi manungda amani atoppa amaduna SONAAPUR asini. Meetei khunaai leingaaklon-gi matung inna BONRAAJ haaibasi Meetei leibaak amagi maming-ni. Masigi paak chaaobasi awaang-da BARAAK TUREL, khaa-da HINGGOR (Mizoram ngamkhei) nongpok-ta BHUBON CHING amasung nongchup-ta SATLAA PAAT asini. Haairiba BONRAAJ asi mathakta panjakhiba SWARNAPUR NAGAR asimakni amasung mahaakki parganaa animakpu punna khangnakhibani. Parganaa khaaiba matamda Sonaai turel-gi Nongpok thangba makheibu BONRAAJ aduga Nongchup thangba makheibu SONAAPUR haaina khangnakhibani.

Puwaari-da Cachar-bu machin-manaao ahum-na yennabada Chourjit-na Sonaai (SWARNAPUR) fangduna Dungripaar-da konung semlaga paallambani. Adubu iningthouna Nabadwip-ta lengsinkhibadagi kanaa amattana makhaa samthakhidabani. Tungda mapaa-maton-gi liklam thiduna Ningthem Maaipaaksanaa-na ningthou khubam asi amuk semgatlabani. Maaipaaksanaa-gi tungda manaao ibungo atomba Khirojit sanaa-na leibaak mapu oikhi. Khirojit sanaa-gi tungda majaa ibungo Surjit Sanaa-na leibaak mapu oiduna ngasi faaoba ngaakli.

Maaipaaksanaa-gi meehouron:

1. Baagyachandra mahaaraaj-na Ngaangbam chanu Metu loikhombi-da majaaibungo Madhuchandra (Loirenkhomba) pok-i. (Meitei Ningthorol, lamaai 151)
2. Madhuchandra mahaaraaj-na Louriam chanu paannaduna Pitambar Singh haainasu kouba majaa ibungo Nilambor @Feiraaba pok-i. (Meitei Ningthorol, lamaai 155), (Nilambor asi Laabanyachandra-gi machaani haaina Cheithaarol Kumbaaba lamaai 181 da haai)
3. Nilambor-na majaa ibungo Gokul chand pok-i.
4. Gokulchand-na Maaipaaksanaa pok-i.
5. Maaipaaksanaa-gi matungda manaao atomba Khirojitsana-na leibaak mapu oi.
6. houjik houjik leibaak mapu oiriba Surjitsana, Maaipaaksanaa-gi majaa ibungoni.

LEIHOU LEIPOK CHING UMANGLAAI NGAAKSEL LUP:

Chatnabi oina Nongmaaijing ahumda kaanarambadu ngaaksen thouraangda apanba leibadagi nongmada punsinnaba waarep lounarak-i. ahaanba oina firep lourakpasi UMANGLAAI NGAAKSELLUP, Cachar haaiba LUP amana ing 1987 tagi hourakpani. Kaainathangda, Umanglaai khubam khudingmakki masaa-masaagi oiba ngaaksellup amamam leijabada henna pukning thamlakpadagi SIVA MAHAADEVki khubam oiriba SIVACHING asibu  LEIHOU LEIPOK CHING haaina mingthollaga SIVA MAHAADEV pu UMANGLAAI PAANNGANBA haaina ming thonduna punsillaga ing 1990 da LEIHOU LEIPOKCHING UMANGLAAI NGAAKSELLUP haaina semkhibani aduga khubam asibuna LEIHOU LEIPOKCHING UMANGLAAI PAANGGANBAGI KHUBAM haaina khangnaba houkhibani.

WAAROISIN:

Matamgi khonglei matung inna laaining tinnaruba Bengoli-singna Mahaadev-ki khubam oiriba mafam asida kaaduna Durgaa pujaa tousinba asi 1980-gi matamdagi hourakkhi aduga 1990 gi matamda akoibada leiba Muslim-singna maanghan-taakhanbadagi kannanaba haaiduna laaisang leiriba lampaakki akoiba adu sambal khaajinba amasung laaisang-gi thong chaabi (so) paansinba hourakkhi. Matam asidagi houraga Bengoli-singna Durgaa pujaa toufam oinaba laaisang ama chekna houduna saajinbasu hourakkhi.

Maaigei amarom-da puwaari-gi chenaa haaigattuna yengnarubada thengnaraktuna Dimasaa Cachari-singsu makhoigi matam ama leplaga chahi khuding-gi khubam asida kaaduna laai khurumba hourakkhi.

Khubam asida leimaren INDUPRABHAA-gi mingda pothaasang amatang saananaba kanna hotnajkhibani. Kutub Ahmed Mazumder-na Sonaai-gi MLA oiringeida ching asida kaabiduna LEIMAREN INDUPRABHAA kouba ningsing chefong ama maaikhum haangdokpikhibani. Thouram aduda pothaasang saanaba lupaa laakh anisu mahaakki MLA area development fund-dagi pigani haainasu laaothokpikhibani. Adubu senfam adu louruba adumak ngamkhidare aduga INDUPRABHAAgi mingda pothaasang saabagi manglaan adu mangfaaonaba ngamdana asummak leiron chanduna leihoure.

No comments:

Post a Comment