Friday 9 November 2012

DIWAALI/DEEPAAWALI (Meingaal-gi Kummei) GI MARAMDA KHARADANG

Waahoudok:

"Diwaali" nattraga "Divaali" haaibasi "Deepaavali" (Sanskrit: दीपावली Dīpāvalī) haaibasidagi laakpani. Artha-di MEINGAAL-gi KUMMEI haaibani. masi AFABAna FATTABAbu maaithiba piba amasung AMAMBAbu MANGAALna laan-ngambagi ningsing thouram-ni. Hindu Luni-Solar calendar-gi matung inna numit asi Ashvin thaa-gi Amavasya (thaasi/15ni) numit-ta paangthok-i.

Meehouron:

Ngallinei matam-gi Bhaarat-ta lourok kummei oina leirambani. Adum oinamak, matam-gi ichel-ga iroinana tongaan-tongaanba thaajanaba waari kayaa haapchillak-i. meeyoi kaanglup kharana numit asi Laairembi Laxmi amasung Laairemba Vishnu-gi punsi-leipun semkhiba numit-ni haaiba waari haapchillak-i. maaigei amaromda, Bengoli-singna sakti-gi laairembi Kaali-bu laatpa hourak-i. numit asida Ganapatya laaining chatpasingda pukning lousing-gi laairemba Saamulaai Ganesh-pu laatpa hourak-i. Jain laaining chatpasingna numit asibu Mahaabir Jain-gi araan-khubam fangkhiba numit-ni haaina lounarak-i. Khwaaidagi maru oina khangnariba waaridi- makok taraa paanba Lanka-gi hingchaaba ningthou Raaban-bu ngamlaba matungda laanngam firaal thettuna Ayodhya ningthou machaa Sri Raam-na loinabi Sitaa amasung manaao Laxman-ga loinana mareibaak-ta hallakpa numit-ta leibaak meeyaamna haraao-tayaambaga loinana meiraa thaanduna okkhi haaibasini.

Numit masing:

DIWAALI ga mari leinana numit mangaanigi thouram pareng lei. Makhoising adudi-

1. Ahaanba numit (Dhanteras/11-11-2012, Nongmaaijing/Diwaali-gi nini mamaang) ta Laxmi Pujaa tou-i

2. Nini chanba (Choti Diwaali/Naraka Chaturdashi/Kaali Chaudas/12-11-2012, Ningthoukaaba/Diwaali-gi nongma mamaang) da Laxmi amasung Raam-bu iraatnei. Waaridi Krishna-na Narakasur kouba hingchaaba haatkhibagini.

3. Humni chanba (DIWAALI) numit (Ashwin thaagi aroiba numit/thaasi/amabasya/13-11-2012, Leibaakpokpa)-ta sak, lan amasung lousing-gi laairembi Laxmi amasung khurou pumnamak louthokpiba Ganesh pu laatnei. Numit asida mei kayaamarom thaalli amasung meikaappi kayaamarom taaduna paokhaaihalli.

4. Marini chanba (Padwa/Gobardhan Pujaa/Annaakut/14-11-2012. Yumsakeisa/Diwaali-gi nongma matung) asi Kartik thaagi ahaanba numitni. Waaridi Krishna-na nong-gi laairemba Indra-bu maaithiba pikhiba mataang aduni. Krishna-na ‘Gobardhan’ kouba ching-bu thaanggattuna mahaakki mee amasung jibasingbu kanbikhi. Atoppa khaa Bhaarat-ki waari amada Vishnu-na numit asida Bali kouba hingchaaba amabu haatkhi haaibasini. Gujarati amasung Bhaarat-gi meeyoi kaanglup kayaa amagidi numit asi CHAHI HOUBA NUMITni.

5. Mangaani chanba (Bhaai duj/Yama Dwitiya/15-11-2012, Sagolsen/Diwaali-gi nini matung) numit asina machin moupaa-gi mari chetsinhanba numit-ni. Numit asida Yami/Jomi (asiba-gi laairemba Yam/Jom-gi machannupi) na mabung Yam/Jom ningthou-gidamak laai khurumjakhiba numit-ni. Numit asida ningol-singna mabung-moupaa-singgi punsi nungsaangnaba amasung nungaai-yaaifanaba laai khurumjei. Machal-machesing-gi matouda mapukning pellaba amasung haraao tayaambana thallaba mabung-moupaasingna mache-machal oiba ningol-singda khudolpot tammi. NUMIT asi Meetei-gu NINGOL CHAAKKOUBA NUMITni.

Numit asida thokkhiba thoudok waari khara:

DIWAALI numit asiga mari leinaba amasung numit asida thokkhiba maru oiba thoudok waari kayaamarom lei. Makhoisingdu kharana Mythical oi aduga kharana Historical oi. Maram-sing adudi-

1. numit asi sak, lan amasung lousing-gi laairembi Laxmi-gi mapok numit-ni. Samudra manthan (neiba) da Laxmi-na laangonbirakkhibadu numit asidani.

2. numit asida laairemba Vishnu-gi mangaasuba laang-on (avataar) oiriba Baamon (Pisak) na Laairembi Laxmi-bu Bali ningthou-gi keisumsangdagi louthoktuna kanbikhi.

3. numit asigi mamaang-gi numit-ta Krisna-na Narakaasur kouba hingchaaba ningthou ama haatlaga faajillamaba nupi 16,000 pu maning tamhankhi. Maning tamba asibu ningsingduna Diwaali numit yaaona numit nini paangthok-i.

4. numit asida Mahaabhaarat-ki Paandab-na chahi 12 umang koiduna chatpagi aroiba numit thok-i. maram aduna Paandab-pu nungsibasingna numit asida meiraa thaanduna awaaba kokpa thouram oina paangthokkhi.

5. numit asida Ramayan-gi Raam-na Raaban haatlaga Sitaa amasung manaao Laxman-ga loinana mareibaak-ta hallak-i. Ayodhyaa-gi meeyaamna mareibaakpu leiteng touraga numidaangda meiraa thaanduna mamaangeida amukta toukhidriba mawongda haraao-tayaamba fongdokkhi.

6. numit asida maming leiraba Hindu ningthou Vikramaditya-na ningthou fambaal kaakhi.

7. numit asida Hindu laaining-gi athoiba reformer Arya Samaaj-gi Maharishi Dayananda-na mahaakki araan-khubam fangkhi.

8. matam asida Modern Jainism houdoklamba Mahabir Tirthankar-na araan khubam fangkhi.

9. Sikh-ki ahumsuba guru Amar Das-na DIWAALIbu ‘red letter day’ haaina paangthokhankhi. Amritsar-gi Golden Temple asi 1577 gi  DIWAALI numit-ta nungbee-nunglep yunkhibani. 1619 gi numit asida  Sikh-singgi taruksuba Guru Hargobind-bu ningthou 52 ga loinana Mughal emperor Jahengir-na maning tamhankhi.

10. India-da Pop John II na ing 1999 da laakpa matam amada maraaibakta tilak namduna DIWAALIgi thaaomei thaanbada saruk yaakhi.

8suba Schedule-da challaba lon 22 da piba yaaifa paaojel:

Assamese: Deepawalir Subhakaamanaare (দীপাৱলীৰ শুভকামনাৰে...)
Bengali: Subho Diwaalir Preeti O Subeccha (শুভ দীপাবলীর প্রীতি ও শুভেচ্ছা)
Bodo: Gwjwn Diwaali (गोजोन दिवालि)
Dogri: Shubh Diwaali (शुभ दिवाली)
Gujarati: Saal Mubarak (સાલ મુબારક)
Hindi: Diwaali ki Shubhkamnayein (दिवाली की शुभकामनाएं)
Kannada: Deepavali Habbada Shubhashayagalu (ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬದ ಶುಭಾಷಯಗಳು)
Kashmiri: Diwaali mubarak دیوالی مُبالھ))
Konkani: Diwalechi Porbim (दिवाळेचे परबीं)
Maithili: Diwabatika Shubhkamna (दीआबातीक शुभकामना)
Malayalam: Deepavali Aashamsagal ( ദീപാവലി ആശംസകള്‍ )
Manipuri: Diwaali-gi yaaifa paaojel pijari (দিৱালিগী য়াইফ-পাউজেল পীজরি)
Marathi: Diwaalichya hardik Shubhechha (दिवाळीच्या हार्दिक शुभेच्छा)
Nepali: Subha Dipawaliko hardik subha kaamanaa (सुभ दिपावलीको हार्दिक शुभकामना)
Oriya: Deepavalira Anek Shubhechha (ଦୀପାବଳିର ଅନେକ ଶୁଭେଛା)
Punjabi: Tuhanu Diwaali diyan boht boht vadhaiyan (ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਿਵਾਲੀ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਵਧਾਈਆਂ ਹੋਣ)
Sanskrit: Deepavali Shubhashayah (दीपावळी शुभाशयाः)
Santhali: Sohray Sagunkok (सोहराय सगुनकोक्)
Sindhi: Diyareea joon vaadhaayoon (…)
Tamil: Deepavali Nalvazhthukal (தீபாவளி நல்வாழ்த்துக்கள்)
Telugu: Deepavali Shubhakankshalu (దీపావళి శుభాకా౦క్షలు)
Urdu: Diwaali mubarak دیوالی مبارک))

Mei thaanba amasung meikaappi kappa:

Diwaali matamda mei thaalliba amasung meikaappi kaappiba asigi waahanthok kayaamaromsu leiri.

1. thoiding thaao-da lasing luptuna chaakhanba meira (pradip) asina angakpa manam ama thokhalli. Haairiba manam asi mitna ungamba amasung ungmadaba tin-kaang kayaana heinade amasung khaangba ngamde, aduna sibasu yaaoi nattraga manam adu thorakpa mafamda changsillakte. Masigisu mathakta Meingaal aduda paaisillaktuna tin kayaamarom-su si.

2. thaajanabi matung inna makhol houba pokhaaiba meikaappi-nachingba kayaa thaaribasi taaibangpaanda leiriba meeyoibana Isor-da haraaoba fongdoklibani (the sound of fire-crackers are an indication of the joy of the people living on earth, making the gods aware of their plentiful state) haaibasini.

3. yumda mei thaanba amasung makhal kayaagi meikaappi kayaa kaaptuna Meingaal amasung khonjel kayaa puthoklibasi laaireibaakta leikhrabasingda eikhoi nungaai-yaaifari haaina paao taakpani (The illumination of homes with lights and the skies with firecrackers is an expression of obeisance to the heavens for the attainment of health, wealth, knowledge, peace and prosperity) haaibasini.

4. meikaappi kaappa/thaaba amasung pokkhaaihanbagi meikhu asina nongju paanthaa matungda thorakpa masing thingamdraba tin-kaang kayaa maanghanba ngammi haainasu scientific oiba mityengda lounei (the fumes produced by the crackers kill a lot of insects and mosquitoes, found in plenty after the rains.)

Nung amasung paan-gi oiba Meingaal:

1. Khaa Bhaarat-ta numit asida thaao heiduna irujaba chatnei. Aduga anouba fiseng setli. Athum-ahaao chaaminnei. Makhoina Narakaasur-gi murti saaraga mei thaai. Amana-amada yaaifa-paaojel pinei, hangnei ‘Gangasnaan tourabara’? masina khanghanninglibasi thaao heiduna lujaba aduni. Iruba makhal asi Ganga-da irujaraga sengbaga paangkhak oina lounei.

2. ateina eikhoigi punsida tourakpa fattaba thabaksing adu ngaakpiba amasung kaaothokpa tambi. Numit asida meeyoi amattabu yeknaba oina loude/khande. Maning tamna marup-mapaang amasung machin-manaao oibagi waakhal-da pumnamakka loinei, amatta oisinminnei. Numit asida setnabagidamak masaagi firol leijabada nattana ateida khudol tamnaba leinabasu chatnei.

3. Nganna hougatpa haaibasi hakchaanggi amasung thawaaigi mari animak chaaokhatpada mateng pang-i. Numit asida mee-singna ayuk anganba ‘Brahmamuhurta’ (ayuk pung 4) gi pungfam-da hougatli. Haairiba yaahou nganbagi kaannaba asi mee masaana masaagidamak thouraang toubata nattana tunggi hourakliba meerol-dasu tambi.

4. amatta oiba amasung apunba-gi matou chaaokhathalli. Meeyoi pumnamakna maning tamna amaga-amaga londinnaduna waarou puklounakhiba kayaa kaaothoknaraga haraao-tayaamminnei. Amaga-amaga nungsi-chaannaba matou fongdoknei. Diwaali haairiba thouram asida mee-singbu amatta oisinnahanba ngambagi akanba mapaanggal yaaori.

5. Maai paakpa amasung henna chaaokhatpagi lambiromda changsilli. Lalon-itik toubasingna anouba account haangduna henna maai paakchanaba amasung chaaokhatchanaba Isor-da khurumjei. Imung-manung taru-tanaanna thambaga loinana ningthina leiteng tounei amasung meiraa thaannei.

6. Nung-gi oiba masakta henna mangaal piba kummei oina loubasu chummi. Taaibangmen-gi oiba Diwaali asina laairammen-gi oiba Meingaal-gi masak ama thanungda ngaanthokhanba tambi. Thawaai-na amambada hinglamba adu Isor-gi oiba divyajyoti amana thanungda ngaalhanba adu tambi. Numit thaa thawaanmichaak asigi mangaal asi MAHAAKna pibibani. MAHAAK aduna thawaai oina EIgi thanungda leibani. Taaibangpaan asi ‘amamba’ni aduga Isor-gi oibasingdu ‘mangaal’ni. Diwaali-na Isor-gi oiba ‘mangaal’ adu eikhoigi nung-gi oiba punsida ngaalhanba adu tambibani.

Meeteiga maannaba amasung khennaba:

1. Goura laaining chatpa Meeteisingna yaamnamak thawaai yaaona meiraa thaanba chatnei. Maagi maagi meiraa thaannaraba matungda meiraa yengba chatli. Cachar-gi Meetei angaangsingna yubi maaloi (tenggot) da candle ama haaplaga torch light-kum thaanduna leikaai mathang-mathang koiba chatnei. Kanaagina kayaam fajana thaanba haaina yengnei. Angaangsingna leitreng touraga thaanba meiraa parengdu makhoi-makhoigina helle haaiduna laao-i ‘eikhoigina helle’ ‘eikhoigina helle’. Chru-chru laaobi, faanos, atom, rocket bomb, chakri bomb, lin bomb amadi atei makhal kayaagi meikaappi kayaa kaappadagi thorakpa meingaal amasung khongjel-tana aatiya amasung maalem asi iraang laanghalli.

Matamgi khongleina puraktuna patit (pradip) thaannaramadagi candle thaannabada ontharak-i, houjikti electric tiny bulb thaanba oina chatnakhre. Maru oiribadi thoiding thaao-da lasing luptuna mei chaakhanba asini.

2. Diwaali-gi chatnabi asina nongmadang meiraa masing thingamdana thaanbani. Masigi paandam adudi Meetei-gi thaa ama chupna Meraa waa yungbaga amattani. Nongju paanthaa matungda tin kaang kallakpadagi ngaakthoknaba paambei oina paangthokpani.

3. maaigei amaromda Meetei-na Imoinu numit-ta meiraa thaanba aduga Diwaali-gi meiraa thaanbaga meiraa thaanbagi masakta maannagum nunggi masaktasu maannaba uba fang-i. amana Laxmi pujaa toubani aduga amana Imoinu imaa-bu iraatpani. Athoiba laairembee-singbu khurumjaba amsung taraamna okpagi chatnabini.

4. kanaagumba Meetei maaichou kharana Chahi houbagi concept-ta ahongba ama puraktuna Sajibu-dagi houbasi laalli haaiduna pukhatnarakliba adu waari asiga hakthengnana nattraga naakoinana mari leinabasu uba fang-i. Rajasthani yaaona furup kaanglup kayaana thaasi matung nongma paanba (Kartik thaagi) dagi chahi houriba asigi ithil changba oigani khalli.

5. Meeteigi NINGOL CHAAKKOUBAga mayaanggi BHAATRI DWITIYA-ga waari-waakhong amasung machat-matou tinnadrabasu machin-moupaa-gi mari semgatpa thouwongna numit amakhaktada punna taaminnaramba asina taakpadi meetei-gi NINGOL CHAAKKOUBA gi numit asi Hindu laaining changlaklaba matungda nouna amuk lepkhiramba oiramba yaai haaibasini.

Juwaar saannabagi chatnabi:

Matam asida laairembi Paarvati-na mapuroiba Siva Mahaadev-ka loinana CHOUBAR (Juwaar) hunduna saannakhi. Imaa Leimaren Paaravati-na yaathang oina lanku waahei-su thambirammi madudi- “numit asida CHOUBOR (Juwaar) saannaba meeyoi-singdugi imung-manung-singdu nungaai-yaaifaduna lan-thum chaaokhatpa oirasanu.”

2012 ki Calendar:

11 November 2012, Nongmaaijing - Dhanteras
12 November 2012, Ningthoukaaba - Choti Diwaali (Naraka Chaturdashi)
13 November 2012, Leibaakpokpa - Diwaali / Lakshmi Pujaa
14 November 2012, Yumsakeisa - Padwaa (Govardhan Pujaa/Annakoot)
15 November 2012, Sagolsen - Bhaaiduj (Yama Dwitiya)

Laakkadaba nunmitsing:

Diwaali 2013: Sunday, November 3
Diwaali 2014: Sagolsen, October 23
Diwaali 2015: Yumsakeisa, November 11
Diwaali 2016: Nongmaaijing, October 30
Diwaali 2017: Sagolsen, October 19
Diwaali 2018: Yumsakeisa, November 7
Diwaali 2019: Nongmaaijing, October 27
Diwaali 2020: Thaangja, November 14
Diwaali 2021: Sagolsen, November 4
Diwaali 2022: Ningthoukaaba, October 24
Diwaali 2023: Nongmaaijing, November 12
Diwaali 2024: Iraai, November 1
Diwaali 2025: Leibaakpokpa, October 21

Diwaali- National Holiday:

Chaaoraakna prithibee-gi ayaamba mafamda DIWAALI asi paangthoknei haaibagi paao-di lei. Adum oinamak official Holiday oiba leibaaksingdi- India, Nepal, Sri Lanka, Myanmar, Mauritius, Guyana, Trinidad & Tobago, Suriname, Malaysia, Singapore amasung Fiji-ni.

Waaroisin:

Diwaali haaibasi meeyoi kaanglup nattraga laaining-laaison amakhaktagi nattana meeyoiba khunaaina paangthokpa yaaba Meingaal-gi kummei aduni. Kummei asi paangthokpana meeyoiba khunaaida haraao-tayaambagi, nungsi chaannana leiminnabagi, fattaba maanghanba amasung afaba sougatpagi, amambagi mathakta mangaalna laanngambagi paraa kayaa tambiri. Masina thawaaigi mari amasung scientific oina taaibangpaanbagi maridasu kaannaba kayaa piri. Asigumba nungaai-yaaifaba, lan-thum chaaokhatpa, china-chaannaba amasung haraao-tayaambana thanba kummei asina laakpada meeyoiba khunaaida yaaifa-paaojel pijari.


Mateng loujakhiba link khara:

http://hinduism.about.com/cs/Diwaali/a/aa102003a.htm
http://hinduism.about.com/od/Diwaalifestivaloflights/a/deepavali.htm
http://hinduism.about.com/od/Diwaalifestivaloflights/a/Diwaali.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Diwaali
http://www.Diwaali2012.in/
http://www.diwali.nl/diwali2024.html

No comments:

Post a Comment