Wednesday 30 October 2013

MEETEI YUMNAAK-ki LONGEI

thaainadi mee-singse group-group oina leiramba jaat-ni. group adugi makok adubu ningthou haairaga khangnaramba jaat-ni. asumna group machaa-si Manipur-da yaamna leirammi. houjik MEETEI haaina punna khangnariba furup asi furup machaa kayaamarom-na MEETEI-da tinsinkhibadagi oikhibani. MEETEI-da tinsinkhiba furup kaanglup machaa kharadi-

1. Khaaba
2. Angom
2. Luwaang
4. Khuman
5. Ngaanba
6. Moiraang
7. Ningol Laaiton
8. Faantok
9. Metu
10. Tonsaang
11. Khumukcham
12. Chenglei
13. Mangaang
14. Konthoujam
15. Loktongbam
16. Saraangthem
17. Leisaangthem
18. Mungyaangjam
19. Luwongjam
20. Heirem Khunjaan
21. Khuyonthem
22. Waakongthem
23.Chakpa asinachingba

haairiba mayaam asina punsinnaraga houjik oiriba yek 7 asi oirakpani.

yumnaak taarakpagi mawong asi kayaamarom lei. makhoising adudi-

1. haanna leijaramba group adugi mamingna yumnaak oina achouba group-ta changkhibagi oikhiba yumnaak
2. group amamam-gi manungda leiba mee-sing adugi sinfam-ga marileinana taakhiba yumnaak
3. group-ki manungda leiba mee-singgi punsida thokkhiba thoudakka mari leinana taakhiba yumnaak
4. mapaa-mapu-gi mingdagi taakhiba yumnaak
5. Ningthou oiriba meeyoi adugi manaaosing amasung ningthou oidaba machaa-singdagi taakhiba yumnaak.
6. mapaan lamdagi changsillaklaga fibhamgi makhaa ponna fangkhiba yumnaak. asinachingba

mawong/maram kayaamrom asigi manungda no 5 asigi khutthaangda yumnaak taarakpana khwaaidagi masing yaamna uba fangngi.-

SORAAISAM- laai Soraarel-ga samnei haaibadagi SORAAISAM koukhibani. LEISAANGTHEM-gi Thaangyitaao Putkhong Touba-na Ireima Toibee Leima Luwaang Khuba chanu-da pokpa mapaari 3 gi manungda mapaari ahan oiriba Paangthang Ahanba-na Mangaang ningthou chanu paannaduna taakhiba yumnaak 14 gi manungda SORAAISAM asisu amani.

LEISAANGTHEM kaangbu asiga SARAANGTHEM kaangbu-ga atei kaanglup machaa kharaga CHENGLEI-da punduna CHENGLEI nattraga SARAANG LEISAANGTHEM haaiba yek asi oikhibani. masina SORAAISAM-gi asengba yek (Chenglei haainasu khangnaba Saraang Leisaangthem)-ni. aduga yumnaak asi MOIRAANG amasung KHAA-NGAANBAsu illi. yek anisidasu fangngi, inbani.

atei yumnaak 13 adudi-

1. Chengleibam
2. Thaangjam
3. Tongbram
4. Touraangbam
5. Thumkanbam
6. Leitaam
7. Konsam
8. Ngaathem
9. Laanggoljam
10. Mayaanglambam
11. Naaosram
12. Lourigaam
13. Khundongbam

MAYAANGLAMBAM: Mayaang-gi Lambu oi haaibadagi MAYAANGLAMBAM koukhibani. Meidingngu (Meetei ningthou) Naaothingkhong (663-763)-na Keirunghanbi-da NINGTHOUHANBA amasung NINGTHOUKHUBA pok-i (Meidingngu Khongtekchaa-gi mamaa tinnadaba manaaosingni. NINGTHOUHANBA-dagi taakhiba yumnaak 11 gi manungda MAYAANGLAMBAM-su ama oikhibani.

MAYAANGLAMBAM asigi hourakfamdi NINGTHOUJAA (Mangaang haainasu khangnaba) ni. adubu yumnaak asi Chenglei, Khuman amasung Angom-su inbani.

YUMNAAM - MEETEI (Ningthoujaa haaina konna khangnarakpa) ningthou Meidingu Moiraamba (1278-1302 AD) Usam chanu-da taaothaba machaa LOIJAANGAMBA-dagi taakhiba yumnaak-ni. ningthou-gi chaaigonnungda yum naai haaibagidamak YUMNAAM koukhibani.

YUMNAAM-ga punna PU amattadagi taaminnakhiba atei yumnaak ahum-di

1. Huidrom,
2. Sansenbam
3. Naakanbam-ni.

MUTUM- tumgan hipkalli haaibagi MUTUM koukhibani. Meidingu Loiyumba (1074-1122 AD)-gi mamaa tinnadaba manaao Khamlaang Pamsaaba-gi ee-dagi taakhiba yumnaak 13 gi manungda MUTUM-su amani. Ningthoujaa-ni.

SALAAM- SAL (San/cow) bu laai-ni haaina laatpadagi SALAAM koukhibani, LUWAANG-ni. LUWAANG Funaan Telheiba (maagi maamnggi meerolsu lei, konna haairage)-na Hongnemsumbam chanuda Nunggaangba amasung Ayaangchaamba pok-i. Ayaangchaamba-na Leima Langsaangambi paannaduna Lamningthou amasung Thaaningthou pok-i. SALAAM haaibasi LAMNINGTHOU-gi ee-ni.

HODAAM- mapu HOTIKAA-gi ming louduna HOTAAM-dagi HODAAM koukhibani. HOTIKAA haaibasi Meidingu Thangbi Laanthaaba-gi machaa ibungo Kwaakpa Thawaanthaaba-na Leima Chingurembi-da pokpani. NINGTHOUJAA-ni.

KHUMUKCHAM-si NGAANBA kaanglup-ki manaao nupaa-gi kaanglup-ni. NGAANBA-na KHAABA-ga punsinnakhiba matamda manaao KHUMUKCHAM-gi kaangbu asisu mayaambagi matung induna yaaokhibadagi KHAA-NGAANBA salaai oina ngasi khangnaribasini.KHUMUKCHAM-si kaanglup oina leiringei matam-da yumnaak taakhide. adum oinamak mayaamba NGAANBA-gidi yumnaak khara taakhi. madu pumnamak houjikti KHAA-NGAANBA asida punsillaga adumak khangnare. KHUMUKCHAM asi LUWAANG amasung KHUMAN illi haaina ojaa-singna panbirammi. (kanaagumba ojaa kharanadi KHUMUKCHAM asi LUWAANG-ni, KHUMAN amasung KHAA-NGAANBA inbani haainasu panbiramba thengnei)

KHURAAIJAM- Khuraai-da taai haaibagi KHURAAIJAM koukhibani. makhoi asi KHAA-NGAANBA-ni. KHAABA-ga NGAANBA-ga pundringeida KHAABA OIDOL POKPA-gi chaadaa-naaodaa oina taakhiba yumnaak-ni. KHURAAIJAM asina amuk SARAANG LEISAANGTHEM haaina khangnaba CHENGLEI inbani. SARAANGTHEM LEISAANGTHEM amasung CHENGLEI-na pundringeida KHURAAIJAM asi SARAANGTHEM inkhibani.

SAAIKHOM- yum-gi saai kakpabu khomme haaibagi SAAIKHOM koukhibani. makhoi asi NINGTHOUJAA (MANGAANG haainasu khangnaba) ni. adum oinamak ningthou kanaa-gi chaadaano haaibadi khangdana leiri. SAAIKHOM-si NONGCHUP HAARAM-su lei.

TAKHELLAMBAM- TAKHEL (Tripura) gi lambu oi haaibagi TAKHELLAMBAM koukhibani. makhoi-si LUWAANG-ni. makhoi NINGTHOUJAA/MANGAANG-su illi.

TAKHELMAYUM- TAKHEL (Tripura) dagi laaklaga leirabadagi koukhibani. NONGCHUP HAARAM-ni. makhoi-su LUWAANG yek fang-i aduga kharana KHAA-NGAANBA illi.

YENGKHOM- Ningthoujaa kaangbu-gi ahaanba oina taakhiba yumnaak 4 da amani. Meidingu Sameiraang-gi manaao ibungo Thamanglaang-na Yaaoreima chanu-da Chingsu Koiremba-ga Sarik Leikhamba-ga pok-i. Chingsu Koiremba-na Chinggaangbam chanu-da Khonglaamba-ga Nong-in fabaaga ani pok-i. YENGKHOM haaibasi KHONGLAAMBA-gi chaaron-suron-da taaba yumnaak-ni.

THAANGJAM- thaang saaba hei / thaang saai haaibagi THAANGJAM koubani. makhoisi asengbadi LUWAANG-ni, adubu Luwaang kanaagi chaadaa-naaodaano haaibadi khangdana lei. THAANGJAM-da NONGPOK amasung NONGCHUP HAARAM animaksu pulli.THAANGJAM-da

1. THAANGJAM KHUMUKCHAM
2. THAANGJAM SAMUKCHAM
3. THAANGJAM SANGKHOM
4. THAANGJAM SOYAAM
5. THAANGJAM WAANGKHEM
6. THAANGJAM YAANGSOM
7. THAANGJAM YAAOSOM
8. THAANGJAM YUMPUBAM
9. THAANGJAM YUPAANBAM
10. THAANGJAM YUSAM haaibasu lei. ateisu (Awaangtaabam, Khaataabam, Godarmayum) lei. makhoina tongaan-tongaanba yek-su fang-i.

TAANGJAM-si ANGOM, MOIRAANG, CHENGLEI amasung KHUMAN illi. samna haairabada THAANGJAM asi yek 5 da leibani.

SAGOLSEM- ningthou-gi sagol selli haaibagi SAGOLSEM koukhibani. makhoi asi NINGTHOUJAA (MANGAANG haainasu khangnaba) ni. adum oinamak, kanaagi chaaron-suron-no haaibadi khangdana lei. makhoisi NONGCHUP HAARAM-ni haaina ojaa kharana haaibiramba lei.

THENGGUJAM - thenggu suduna ningthou-gi tou yeikhaai haaibadagi THENGGUJAM (konna Thinggujam) koukhibani. KHUMAN-ni.

Khuman-gi Yoithongaai-na Ngaanuron Kaaireima paannaduna Haaoram Ahan, HAAORAM NINGGOI YAAIMABA amasung Haaoramton pok-i. HAAORAM NINGGOI YAAIMABA-gi chaaron-suronda taaba yumnaak 7 ki manungda THENGGUJAM asisu amani. atei 6 adudi-

2. Pukhrem
3. Faairembam
4. Langlenhanbam
5. Chaandam
6. Taaorem/Tourem
7. Paanggeijam asini.

NGAANGOM - athouba mapu Ngaangomba-gi ming louduna NGAANGOM koukhibani. NINGTHOUJAA-ni, LUWAANG amasung MOIRAANG illi.

Meidingu NAAOTHINGKHONG (663 - 763 AD)-na louba leima maapan (9)-gi manungda Keirunghanbi-na NINGTHOUHAN pok-i. NINGTHOUHAN-gi machaa-masu-singda taaba yumnaak 11-da NGAANGOM asisu amani. ateising adudi-

2. Khumallambam
3. Khoisnaam
4. Singkharaam
5. Laaitonjam
6. Naamoijam
7. Mayaanglambam
8. Naaoroijam
9. Haaodeijam
10. Chaningsenbam
11. Kaangasenbam

KEITHELLAAKPAM ani lei, amana MOIRAANG inba NINGTHOUJAA-ni, aduga amana NINGTHOUJAA inba MOIRAANG-ni.

MOIRAANG inba NINGTHOUJAA: KEITHELLAAKPAM-

KEITHELLAAKPAM asi NINGTHOUJAA-gi ahaanba yumnaak taakhiba 4 gi manungda amani. Meidingu Sameiraang-gi manaao Thamnglaang-na Chingsu Koiremba pok-i, Chingsu Koiremba-na pokpa Nong-in faaba-gi ee-na KEITHELLAAKPAM yumnaak taabani.

NINGTHOUJAA inba MOIRAANG: KEITHELLAAKPAM-

Moiraang ningthou machaa-na Keithel paannei (laak-i) haaiduna MOIRAANG KETHELLAAKPAM SANARUNGBAM koukhibani. MOIRAANG Yoirenba-dagi taakhiba yumnaakk 4 gi manung-da amani.

 Meetei-da MAAIRENBAM amasung MAAIREMBAM (MAAIRAMBAM haainasu khangnaba) ani lei. animak -maairen thaaba houkhi- haaibadagi koukhiba ngaaktani.

MAAIREMBAM-di CHENGLEI haainasu khangnaba SARAANG-LEISAANGTHEM-ni. MAAIRENBAM-na NINGTHOUJAA amasung MOIRAANG-da fangbani.

nakhoi-gi MAAIBAM asina KHUMAN-gi yumnaak taarakpada anisuba oikhibani Donna MaiBam. KHUMAN ningthou oiramba YOITHONGNGAAI (Punsiba Yumoiba-na Ngaanuron Piyaairok paannaduna pokpa)-gi ee-dagi MAAIBAM yumnaak taakhibani. maaiba oi haaiduna MAAIBAM koukhibani.

MAYAANGLAMBAM (Mayaanglampam) haaiba amaga MAYAANGLAMBAM (Mayaanglamfam) haaiba amaga ani leiba thengnei. nakhoigidu karambano haaiba chumna khangba chang-i.

MAYAANGLAMBAM (Mayaanglampam) asina MAYAANG-da LAMBU oi haaibadagi koukhibani aduga MAYAANGLAMBAM (Mayaanglamfam) asina MAYAANG LAMBU oibagi FAM pui haaibagi koukhibani.

MAYAANGLAMBAM (Mayaanglampam) asi Meidingu Naaothingkhong (663-763 AD) na Keirunghanbida pokpa NINGTHOUHAN-gi EE-ni. NINGTHOUJAA-ni. CHENGLEI, KHUMAN amasung ANGOM-su illi.

yumnaak asida NONGCHUP HAARAM-dagisu tinkhiba lei. makhoina KHUMAN yek fangkhi. maaigei amaromdaKhuman Thinggn Likmaaba-na Yoirumlon Mungbileima paannaduna pokpa machaa ibungo 4 gi manungda NINGTHOUKHONG-gi EE-dagi MAYAANGLAMBAM asi oikhibani.

Khuman oiba MAYAANGLAMBAM-ga PU tinnaba atei yumnaak-singdi

1. Akuwaam
2. Amaakcham
3. Ayaam
4. Charoibam
5. Chungkhaam
6. Khoirisumbam asini.
7. Likmaabam
8. Maaibam
9. Maaikuwaam
10. Meitaan Keisangbam
11. Pukhrambam
12. Sinaam
13. Thinggom

HUIDROM asina mapu Tomba Huidormba-gi maming louduna koukhibani. Meidingu Moiraamba (1278-1302 AD) na Usam chanu-da pokpa LOIJAANGAMBA-gi EE-ni, NINGTHOUJAA-ni.

kanaagumba MAYAANGLAMBA ningol amana HUIDROM gi pibaa amada yum paanba paamlabadi chatnabi-na ahaanba/apouba mityengda YEK THOKNEI haaiduna apanba pigani.

adum oinamak, ningol-pibaa ani aduna amana amada yaanajaduna yum paanminnage ninglabadi ei-gi inbox-ta ibirak-u. louna-leinaba yaabagi maram adu khanghanjarakke.

LAAISRAM amasung LAAISOM ani lei. anisi ayaambada chayetnabani, chumna khangba chang-i.

LAAISRAM haaibasi LAAI-ga SAMNEI haaibadagi koukhibani. Khuman IKOP LAANTHABA-na Waangamlon LAAISRAA paannaduna pokpa THONGBU HANBA-gi EE-ni, KHUMAN-ni.

LAAISRAM-ga PU tinnaba atei yumnaak-sing-di-

2. Tourem
3. Amom
4. Tonjam
5. Laaisram Laaikhuram asini.

LAAISOM haaibasina Uchi Laai laatli haaibagi LAAISOM koukhibani. LUWAANG-ni adum oinamak Luwaang kanaagi EE-no haabadi khangdana lei.

ngallingei matamda SARAANGTHEM asi meeyoi kaanglup ama oirammi. makhoigi yumnaak faaoba taaba hourammi.

clan semgatpagi ehou laakkhiba mataangda SARAANGTHEM amasung LEISAANGTHEM asi CHENGLEI haairiba kaangbu asiga punsinnakhi. maram asidagi CHENGLEI-bu SARAANG-LEISAANGTHEM haainasu khangnakhibani.

SARAANG-LEISAANGTHEM-bu SALAAI-LEISAANGTHEM kouba asi laalli.

[Meetei YEK asida Hindu-gi laai khuramba yaadabana maram oiraga YEK-sing asida mayaang-gi GOTTRA amamam pirammi. aduga Hindu chatnarol adu paangthoknarammi.

nakhoi-gi SORAAISAM asidi SARAANGTHEM-ni, konna SARAANG-LEISAANGTHEM haaina khangnaba CHENGLEI oibani. pumnamak-si punsinkhibani. kanaagumbana SALAAI LEISAANGTHEM haaibadu laalli. aduga nakhoi-gi GOTTRA-na Basistha nattraga Bharadwaaj-ni. karamba chatpage haaibadu ahan-sing-da hangnaduna khangdokpa changgani.

aduga KHAA-NGAANBA-gi gottra asisu ahan-sing-ga taanaba chumgani. maramdi Bharadwaaj, Neimish, Basistha, Kousik haairibasida yetsinnaduna leiba thengnei. henna kupthaba waarol-su leiri.]

LEIMAPOKPAM- ningthou-gi leima-bu pok-i/yok-i haaiduna LEIMAPOKPAM koubani. LEIMAYOKPAM haainasu khangnei. NINGTHOUJAA-ni. adum oinamak Ningthoujaa kanaagi chaaron-suron-no haaibadi khangdana lei. (akhangba yaaorabasu taakpirak-u). makhaa taana thijinningaai leiri.

CHANAMBAM-bu CHANAMTHAABAM haainasu khangnei haaina ahal-singna taakpirammi. CHANAMBAM asida CHAANNAMBAM/CHANNAMBAM haaiba amasu lei. chumna khangjinnaba thiba chang-i.

Chanam chaaba hou-i haaiduna CHANAMBAM, Chanam chaanaba thaaba hou-i haaiduna CHANAMTHAABAM amasung meeronduna purakpa meechaa-bu namduna machaani haaibagi CHAANNAMBAM/CHANNAMBAM koubani. makhoi pumnamak Ningthoujaa oina fang-i. adum oinamak, Ningthoujaa kanaa-gi chaarol-no haaibadi khangba ngamdana leiri. thijinningaai leiri.

AHONGBAM- ahong-achaao yaamna tamme haaibagi AHONGBAM koukhibani. KHUMAN-ni.

KEISAAM- naarakta kei saarammi haaibagi KEISAAM koukhibani. MOIRAANG-ni. Meidingu Loiyumba (1074-1122) na Sunu Leima paannaduna Loitongba amasung Fisukong pok-i. Loitongba-na ningthou oi (1122-1150) khi. maram aduna yumnaak taakhide. manaao Fisukong-gi ee-dagi KEISAAM haairiba yumnaak asi taakhibani. Fisukhong-gi ee-dagi taakhiba atei yumnaak-singdi Leichonbam, Faairenbam, Saadokpam, Charoibam asini. KEISAAM-si ANGOM amasung CHENGLEI illi.

OKRAM- OK loinaba lambi semmi haaibadagi OKRAM koukhibani. MOIRAANG-ni. MOIRAANG Yoirenba-gi ee-ni. OKRAM-da OKRAM MAAIRENBAM amasung MOIRAANGTHEM OKRAM haaiba yumnaak lei.

ELAANGBAM- YELLAANG-I (yensaang hekpa/yellang kengoi thiba) haaibadagi YELLAANGBAM koukhibani YELLAANGBAM kourambadagi ELAANGBAM oirakpani. KHAA NGAANBA, CHENGLEI (Saraang Leisaangthem), LUWAANG amasung ANGOM-da leiba uba fang-i.

adum oinamak asengba hourakfam-di CHENGLEI-da tinkhiba LEISAANGTHEM kaangbu-ni. LEISAANGTHEM-gi KAAMU ATONBA-na Yaaoreima chanu paannaduna pokpa machaa-singdagi taakhiba yumnaak 11 da ELAANGBAM asisu amani.

(KAAMU ATONBA haaibasi THAANGYITAAO PUTKHONG TOUPA-na Irem Toibi Leima Luwaang khuba chanu paannaduna pokpa machaa nupaa 3 gi manungda atonbani)

HUIYAAM- hui yaamna loirammi haaibadagi HUIYAAM koukhibani. KHUMAN, MOIRAANG amasung CHENGLEI (SARAANG LEISAANGTHEM) da yumnaak asi leiba uba fang-i.

Meidingu Naaothingkhong haaktak (663-763) ta KABO-dagi thorakpa Hongningkhaaikham-na Heirom Chanu paannaduna pokpa machaa-sing-gi ee-dagi HUIYAAM yumnaak-si taakhibani. (NONGPOK HAARAM-ni haaina lou-i). yumnaak asiga punna taaminnaba atoppa yumnaak amadi SENJAM asini. SENJAM-ga HUIYAAM-gasi PU tinnabani.

HAAOJAM- HAAOJAM, HAAOBAM (Khuman), HAAOBIJAM (Khuman amasung Khaa-Ngaanba), HAAOIBAM (Khuman amasung Moiraang), HAAODEIJAM (Mangaang) haaibasi imaan-imaan maannaba oina tou-i. mayaam-sigi manungdagi amagi samjinba masak oigani HAAOJAM haairibasi.

masi HAAOBIJAM nattraga HAAODEIJAM asigi samjinba masak oigani. ahalsingnadi HAAOBIJAM asiga amattani, HAAOBIJAM-bu HAAOJAM aduga HAAOJAM-bu HAAOBIJAM haaina khangnei haaiba taakpi. adubu anisi amatta oi haaibasida yaanadaba leiriba waafam-na yek maannadaba asini. HAAOBIJAM asi KHUMAN amasung KHAA-NGAANBA-da fang-i. aduga HAAOJAM asina MOIRAANG-ni haairi.

HAAOJAM-gi likhun khangnaba hotnabada meefam kayaa famkhre adubu matou karamna HAAOJAM asi oikhibano haaibadi leppa ngamnakhide. adubu HAAOBIJAM-ga amattani haaina lounakhi. chayetnahouribadi yek tinnaramdaba asini.

masigi oithokpa yaabasi-

1. HAAOBIJAM-gi ahal amana MOIRAANG inkhiba
2. laairik tambagi ming chanbada BI chitthabadagi oikhiba
3. verbal oina chinhaaida HAAOBIJAM haaibada samjinbadagi HAAOJAM haaina taabadagi isinkhiba oigani haaibasini.

HAAOJAM asi HAAOBIJAM-ga hourakfam amattani haairabadi makhoi asigi mapu adu haao-da pirui haaibagi HAAOBIJAM koukhibani. KHUMAN KAAIBI KHURAAM PAAMBA-gi ee-dagi taakhiba yumnaak 4 gi manungda amani.

No comments:

Post a Comment